Қысқы вирустарды есептемегенде, короновирус індетінің өзі баршамызды діңкелеткені рас. COVID-19 ауырып тұрғандар тіпті ағзасында түрлі өзгерістер болғанын айтып жүр. Ауырлықты ең алдымен иммунитетіміз сезінгені ақиқат. Ендеше Сауран ауданындағы денсаулық сақтау саласының мамандары аудан тұрғындарына короновирустан кейін иммунитетті нығайтуды қолға алуға шақырады. Ол үшін дәрігерлер 6 тәсілді ұсынып отыр.
Иммунитет – денсаулық негізі
Қазір – қызықты әрі күрделі уақыт. Адамдар Сovid-19-дан сақтану үшін сыртқы ортамен байланысқа шектеу қойып, басқа да миллиондаған маусымдық індеттерден жасырынуда. Осы орайда «Бұл қаншалықты дұрыс?» деген сұрақ мазалайды. Мәселен, ұзақ мерзімді перспективада оның құпталмайтындығы анық.
Иммунитет сыртқы шабуылдарды азайту кезінде атрофияға (қоректік заттың келмеуіне немесе жетіспеушілігіне байланысты дене мүшелері мөлшерінің кішірейіп әлсізденуі) ұшырайтындығын ұмытпаңыздар. Дәрігерлер қауымы иммунитетті бұлшықеттермен жиі салыстырып, тіпті мысалдар келтіріп жатады. Мәселен, адам күнделікті жаттығулардан бас тартса, дененің қорғаныс күштері ұйқыға кетеді. Демек, иммунитет те сыртқы факторлармен күресе білу керек.
Дабыл қағатын кезді анықтау
Иммунитет төмендеуінің белгілері:
• Апатиялы тұрақты шаршау. Мұндай жағдайда адамды үйде немесе жұмыс орнында күнделікті міндеттерді орындау қалжыратады.
• Ұйқы мәселесі. Адам қатты шаршап тұрса да, қаншалықты ұйқыға тартса да, ұзақ уақыт төсекте аунап, дөңбекшіп шығады. Сондай-ақ, мазасыз түстер көріп, таңертең ояну да қиынға соғады.
• Терінің жиі бөртуі мен шырышты қабықтың қабынуы. Иммунитет төмендегенде аллергия мен саңырауқұлақ инфекциялары белсенді көрініс бере бастайды.
• Есте сақтау мен реакция жылдамдығы мәселелері иммундық жүйеде бір проблема туындағандығынан хабар береді.
Иммунитетті сақтау бойынша чек-парақ
1. Гиподинамиямен күрес
Локдаун кезінде қимыл-қозғалыс жүйесінің азаюы, бұлшықеттердің қозғалыс белсенділігінің төмендеуі денсаулыққа байланысты проблемаларды тудырды. Сол себепті иммунитетті нығайтудың алғашқы шарасы физикалық белсенділікті күнделікті кестеге енгізу болуы тиіс.
Басты ереже: тұрақты жаттығулар мен жүктемені күнделікті арттыру. Күн сайын 30-45 минуттық серуен тыныс алу органдарының ауруларына төзімділікті арттырады.
Ал егер далада боран мен қарлы бұрқасын соғып тұрса, үйдегі фитнеске көшкен дұрыс. Үй жағдайында жасалатын жаттығуларға йога кілемшесі мен жаттықтырушылардың тегін сабақтары көрсетілген ғаламторға кіру жеткілікті. Сонымен қатар қарапайым жаттығуды кіреберісте-ақ жасауға болады. Ал баспалдақпен жоғары қарай жүгіру VO2max атты ағзаның төзімділігін сипаттайтын оттегіні ең көп тұтыну көрсеткішін арттырады.
2. Ұйқы сапасын арттыру
Мұндай жағдайда ұйқы режимі аса маңызды. Күнделікті бір уақытта жатып, бір уақытта тұру ұйқыны сапалы етеді. Жалпы кез келген адамға кешкі сағат 10-11-ден қалмай ұйқыға жатқан жөн. Себебі бұл уақыт аралығында дене температурасы табиғи түрде төмендейді әрі ұйқыға кету де қиынға соқпайды. Сондай-ақ, сомнологтар «түннің бірінші жартысында «дельта-ұйқы» деп аталатын тәтті әрі қалыпқа келтіруші ұйқы болады» деген қорытындыға келген.
Ұйықтай алмаған жағдайда тексеруден өткен дәрілік шөптерді немесе фитокешендерді сынап көруге болады. Ұйқы мәселесі жиі көрініс берсе, ақ халаттылардың көмегіне жүгінген абзал. Ең бастысы, кез келген адам дәрі-дәрмектерді өз бетінше немесе достарының кеңесі бойынша тағайындамауы тиіс.
3. Денені жаттықтыру
Денемен бірге болу – жағымды әрі пайдалы. Өмірімізге көшбасшылық-кәсіп саласынан келген эмбодимент-тәжірибелер күнделікті өмірде де пайдалы екендігін ұмытпаңыздар. Бұл тәсіл дене бітімі, тыныс алу, медитация тәжірибелерін қолданады. Ол адамды күйзеліс жағдайын бірден түсінуге және тыныштық күйіне кіруге үйретеді.
Ең оңай тәжірибенің бірі – «дұрыс дене қалпы» ережесі. Ол үшін орындыққа шалқайып, иықты барынша түзу ұстау қажет.
Әрбір адам жүзіңдегі күлкіні асқақ мүсінмен толықтырса, нұр үстіне нұр болар еді.
4. Тұтыну режимін қадағалау
Сусыз, құрғақ денеде иммундық жүйе өз функцияларын толықтай атқара алмайды, себебі су қоректік заттарды жеткізіп, токсиндерді шығарады. Дейтұрғанмен, тұтынатын судың пайдалы болуын қадағалау қажет.
Үйдегі мүкжидекті қайнатуға немесе итмұрын жемістерін термосқа демдеуге болады. Шырғанақ, зімбір, бал, каркаде шайлары дәмді әрі пайдалы болып келеді. Дегенмен үйде жеміс-жидек сусындары мен түрлі шайларды демдеуге уақыт пен күш жеткіліксіз болса, дәрумендер және минералдармен байытылған дайын сусындарды сынап көруге әбден болады.
5. «Вирусқа қарсы» диета
Кез келген тағамның жартысын көкөністердің құрағаны жөн. Мәселен, жаңа піскен, пісірілген, езбе-көжеге айналған көкөністер дегендей. Десек те, ақуыз туралы да ұмытпаған дұрыс. Ол сиыр еті, бұршақ дақылдары, жаңғақ және т.б. құрамында көптеп кездеседі.
Жоғары рН бар өнімдерге куркума, авокадо, ананас және аскөк жатады, оларды вирусқа қарсы тағамдар тізіміне қосу оңтайлы шешім болып табылады.
Мамандардың пікірінше, «жергілікті» иммунитетті қалыптастыруда дәрумендер, микроэлементтер мен талшықтар маңызды рөл атқарады.
6. Тіскебасарды ұмытпау
Егер кенет асқазан шұрылдаса, сөмкеде нан болғаны жөн, себебі ол дененің орташа тәуліктік қажеттілігіне сәйкес тоникалық компоненттерден тұрады және қан қысымы мен қанттың көтерілуін тудырмайды. Бұл асқазан-ішек жолына, жалпы айтқанда, иммунитетке теріс әсер ететін джанк фудқа қарағанда пайдалы болып келеді.
Коронавирус (COVID-19) сияқты респираторлық вирустар, адам ағзасына көз, мұрын немесе тамақ арқылы құрамында вирусы бар шырыш немесе тамшылардың түсуі арқылы таралады. Көбінесе таралу қол арқылы орын алады. Қол сондай-ақ вирустың бір адамнан екінші адамға таралуының ең жиі кездесетін жолдарының бірі болып табылады.
Жаһандық пандемия кезінде вирус таралуының алдын алудың ең қолжетімді, қарапайым және маңызды тәсілдерінің бірі — қолды сабынмен және сумен жиі жуу.
Біз сіз үшін қолды дұрыс жуу туралы сізге қажетті барлық ақпаратты жинадық:
1. Қолды қалай дұрыс жуу қажет?
Қолды тез жуу және шаю вирустан толық құтылуға көмектеспейді. Төменде тиімді қол жуу процесі келтірілген.
Қадам 1: Қолды ағынды сумен сулаңыз
Қадам 2: Суланған қолға молынан сабынды жағыңыз
Қадам 3: Қолдың барлық жақтарын, оның ішінде алақанның сыртқы жағын, саусақтардың арасын және тырнақтардың астын кемінде 400 секундтан 60 секундқа дейін мұқият жуыңыз.
Қадам 4: Ағынды сумен мұқият шайыңыз
Қадам 5: Таза мата немесе бір реттік сүлгімен қолды құрғақ етіп сүртіңіз
Бұл өз кезегінде қолға арналған дезинфекциялау құралына да қатысты: құрамында кемінде 65% спирт (мүмкіндігінше метил спиртсіз болғаны дұрыс) бар дезинфекциялау құралын қолданыңыз және оны қолдың бүкіл үстіне кемінде 20 секунд жағыңыз.
3. Қолды қашан жуу керек?
COVID-19 алдын алу мәнмәтінінде қолды келесі жағдайларда жуу қажет:
Мұрынмен сіңбіргеннен кейін, жөтелгеннен немесе түшкіргеннен соң
Қоғамдық көлікті, базарлар мен діни ұйымдарды қоса алғанда, қоғамдық орындарға барғаннан кейін
Ақшаны қоса алғанда, үйден тыс заттардың беттеріне қолмен тигеннен кейін
Науқас адамға күтім жасау кезде, алдында және содан кейін
Тамаққа дейін және тамақтан кейін
Әдетте, қолды келесі жағдайларда міндетті түрде әрдайым жуу қажет:
Дәретханаға барғаннан кейін
Тамаққа дейін және тамақтан кейін
Қоқысқа қолмен тигеннен кейін
Үй жануарларымен ойнағаннан соң
Балаларға жаялықтарды ауыстырғаннан кейін немесе балаларға дәретханаға баруға көмектескеннен кейін
Қолда айқын ластану белгілері болған кезде
4. Балаға қолын жууға қалай көмектесуге болады?
Одан әрі балалармен қол жууды жеңіл және көңілді процесске қалай айналдыруға болатыны жайлы ақпарат ұсынылған:
Кішкентай балалар қолдарын өз бетінше шұңғылшада жуып алуы үшін орындықты орнатыңыз. Сабынды баланың қолы оңай жететіндей етіп қойыңыз. Шұңғылша қасындағы таймер оларға 40 секундқа дейін санауға көмектеседі.
Қол жуу кезінде әліппе немесе » Туған күніңмен » әнін бірге айтыңыз. Бұған шамамен 40 секунд кетеді. Жақсы көпіретін, хош иісті немесе қызықты нысаны бар түсті сабынды пайдаланыңыз.
Қол жуу уақытын анықтаңыз, мысалы, сіздің балаңыз үйге келгенде, тікелей тамақтанар алдында немесе ұйықтар алдында.
Баланың жөтел мен түшкіргеннен кейін қолын жуып тұратынына көз жеткізіңіз.
Балаға микробтар көрінбесе де, түрлі беттерде қалатыны жайлы айтып беріңіз. Балалар қолды неге жуу қажет екенін түсінгенде, олар қолын жиі жуып тұратын болады.
Отбасының барлық мүшелеріне қажет жағдайларда қолдарын жууға түрткі болып, жақсы үлгі беріңіз!
5. Қолды жылы сумен жуу қажет па?
Жоқ, қолыңызды кез келген температурадағы сумен жууға болады. Суық және жылы су қолды сабынмен жуған жағдайда ғана микробтар мен вирустарды жою үшін бірдей тиімді!
6. Қолды сүлгімен сүрту керек пе?
Микробтар құрғақ теріге қарағанда ылғал терімен оңай таралады, сондықтан қолды толық кептіру маңызды шарт болып табылады. Қағаз сүлгілер немесе таза майлықтар — микробтарды басқа беттерге таратпай жоюдың ең тиімді жолы.
7. Не жақсы: қолды жуу немесе қол үшін дезинфекциялау құралын қолдану?
Жалпы алғанда, қолды сабынмен дұрыс жуу, сондай-ақ қол үшін дезинфекциялау құралдарын дұрыс пайдалану көптеген микробтар мен патогендерді жоюда өте тиімді. Қолды дезинфекциялау құралын үйден тыс жерде болғанда пайдалану әлдеқайда ыңғайлы, бірақ ол қымбат тұруы немесе төтенше жағдайларда болмай қалуы мүмкін. Бұдан басқа, спирт негізіндегі қолға арналған дезинфекциялау құралы бактериялар мен вирустардың барлық түрлерін емес, коронавирусты өлтіреді. Мысалы, ол норовирус пен ротавирусқа қарсы салыстырмалы түрде тиімсіз.
8. Егер қол астында сабын болмаса ше?
Құрамында кемінде 65% спирті бар қолды дезинфекциялау құралы немесе хлорланған су сізде сабын және ағынды су болмаса, ең жақсы балама нұсқа болып табылады. Олар қол жетімсіз болған жағдайларда, сабынды су немесе күл соншалықты тиімді болмаса да бактерияларды септігін тигізеді. Мұндай жағдайларда қол жууға арналған құралдар қол жетімді болғанша, қолды мүмкіндігінше тез жуып алу керек, сонымен бірге адамдармен және түрлі зат беттерімен жанасудан аулақ болған жөн.
9. Коронавирустың таралуын тағы да қалай болдырмауға болады?
● Түшкіру мен жөтелудің дұрыс әдебін сақтаңыз: жөтел немесе түшкіру кезінде ауызды және мұрынды бүгілген шынтақпен немесе майлықпен қалқалаңыз, пайдаланған майлықты дереу тастаңыз және қолды жуыңыз
● Бетіңізге (ауызға, мұрынға, көзге) тимеңіз
● Әлеуметтік қашықтықты сақтаңыз: қол алысу, құшақтасу немесе сүйісу, бірге тамақтану, бір ыдысты, кеселерді және сүлгілерді бірге пайдаланудан аулақ болыңыз.
● Суық тиген немесе тұмау белгілері бар адамдармен тығыз байланыстан аулақ болыңыз.
● Егер сізде немесе сіздің балаңызда жоғары температура, жөтел немесе тыныс тарылу белгілері болса, уақтылы медициналық көмекке жүгініңіз
● Вируспен жанасуы мүмкін беттерді барынша жиі тазартыңыз (әсіресе қоғамдық орындарда)
COVID-19 індетімен ауырған балаларда түрлі асқынулар пайда болады. Соның бірі, симптомдары бойынша, қызамыққа ұқсағандықтан (скорлотина) кейбір дәрігерлер еш саспастан қызамықтан емдейді. Ресейлік дәрігерлер «ол дұрыс емес» деп дабыл қағып отыр. Коронавирус алғаш пайда болған кезде ДДСҰ «балалар бұл дертке шалдықпайды» деп ата-аналарды тыныштандырған болатын. Бірақ биыл мәселе біз ойлағаннан да күрделі болып шықты. Балалар ересектер сияқты бұл аурумен жиі ауырады. Бірақ көбінесе індет балаларда белгі- нышансыз, жасырын жағдайда өтеді.
Есесіне, балалар мен жасөспірімдер аурудың асқынуына бейім келеді. Балалардағы мультижүйелік қабыну синдромы (БMСҚС) деп аталатын бұл жағдай сирек кездескенімен, ол жөнінде білу маңызды және қажет нәрсе. Мультижүйелік қабыну синдромы кезінде баланың дене қызуы көтеріледі, кейде терісі бөртіп кетеді, осыған қарап ата-аналар оны қызамықпен шатастырып, дұрыс емдемеуі мүмкін немесе баланы дер кезінде дәрігерге апарып қаратпай жатады. Балалар мен жасөспірімдердегі мультифакторлы қабыну синдромы Мультифакторлы қабыну синдромына шалдыққан балалар мен жасөспірімдер ағзасы әдетте иммундық жауап береді. Ол күретамырлар мен қан тамырларға әсер етіп, жүйелі қабынуға әкеп соқтырады,нәтижесінде жүрек пен басқа мүшелерге зақым
келтіруі мүмкін.
БMСҚС өте сирек кездеседі қолда бар мәліметтерге сәйкес, ол айқын белгілері бар коронавирустық
инфекциямен ауырған балалардың 2%-ының бойында кездескен. Балаларда бұл ауру жасырын түрде жүруінің жиілігін ескере отырып, коронавирустан жазылған науқастардың бойындағы мұндай асқынулардың жиілігін анықтау пайыздың үлестік мөлшерлерімен есептеліп шығарылуы керек.
Мультифакторлы қабыну синдромының белгілері қандай?
БMСҚС белгілері Кавасаки ауруына ұқсас, бұл қан тамырларының қабынуымен және ағза уланған кезде болатын синдроммен сипатталады. Белгілері (олардың кейбіреулері ғана байқалуы мүмкін:
• 3 күннен асатын және көтеріле беретін жоғары дене қызуы
• іштің қатты ауыруы,құсу немесе диарея
• көздің «қанталап» кетуі, іріңсіз конъюнктивит
• тері бөртпесі
• тері түсінің өзгеруі,оның ішінде бозарып, дақ басуы немесе көгеруі мүмкін
• тамақты немесе сусынды қиналып ішу
• тыныс алудың қиындауы немесе жиілеуі
• кеудедегі ауырсыну немесе жүрек қағысының жиілігі
• ақыл-естен шатасу, ашуланшақтық немесе селсоқтық (апатия)
БMСҚС емделе ме?
Әрине. Емдеп жазуға болады. Диагноз қойып, қабыну үдерістерінің басқа себептерін (мысалы, Кавасаки ауруы және улану шогы белгілерін тудырған бактериялық инфекцияны) кетіргеннен кейін емделеді. Әдетте терапия үшін иммуноглобулиндер мен кортикостероидтар қолданылады.
Мультифакторлы қабыну синдромының салдары қандай?
Ұзақ мерзімді салдары әлі белгісіз. Бала сауығып шыққаннан кейін кардиолог пен ревматологтың бақылауында болуы тиіс.