Адам папиллома вирусы дегеніміз не?
Адам папиллома вирусы кондилома түзілуімен сипатталатын жиі таралған вирустық ауру. АПВ-ның 200 жуық түрі белгілі, олардың 15-і онкогенді және қатерлі ісік тудыруы мүмкін, ең қауіпті түрі — 16 және 18-типтегі вирустар.
Түріне байланысты вирус ауыз қуысының ,көмейдің , қол мен табанның, жыныс мүшелерінің терісіне әсер етеді.
Жыл сайын Қазақстанда жатыр мойны обырынан 500-ден астам әйел қайтыс болады. Бұл диагноз сүт безі қатерлі ісігінен кейін онкологиялық аурулардың таралуы бойынша елде екінші орында. Дәрігерлердің зерттеулеріне сәйкес, бұл жатыр мойны обырының дамуын тудырады адам папилломавирусы (АПВ), ол адамнан адамға тұрмыстық байланыс және жыныстық қатынас арқылы берілуі мүмкін.
Қатерлі ісіктерді ерте анықтау кезеңдерінің бірі – скринингтік бағдарламалардан өту және АПВ-ға қарсы вакцинация болып табылады. Медициналық зерттеулерге сәйкес, жатыр мойны обырының дамуын қоздыратын адам папилломасының вирусы. Биыл ата-анасының келісімімен жасөспірім — қыздарды АПВ-ға қарсы тегін екпе науқаны басталады. Ол ата-аналардың ерікті келісімімен жүзеге асырылады.
Вакцинацияның көмегімен біз вакцинацияланған адамның денесінде вакцина салынған вирустардың жайлы өмір сүруіне қолайсыз орта жасаймыз. Сондықтан, егер инфекция денеге физикалық түрде енсе, ол инфекцияға әкелмейді. Вакцинацияның оңтайлы уақыты – жыныстық белсенділіктің басталуына дейін. Егер иммунитет алдын ала алынған болса, онда инфекциямен кездесу кезінде біздің денеміз сенімді түрде қарсы тұруға дайын. Сондықтан жасөспірімдерге екпе салған дұрыс, ал неғұрлым тезірек болса, соғұрлым жақсы (вакцинация 9 жастан бастап рұқсат етіледі). Бұл стратегия АПВ-мен байланысты қатерлі ісіктердің және соған байланысты өлімнің ең көп санын болдырмайды.
Әлемнің 156 елі бірнеше жылдан бері екпелерді белсенді түрде жүргізіп келеді. Австралияда көптеген жұмыстар атқарылды, онда тек қыздар ғана емес, ұлдар да егіледі. Соның салдарынан оларда соңғы жылдары жатыр мойны обырының бірде-бір жағдайы тіркелмеген. 125-тен астам ел бұл вакцинаны өздерінің ұлттық күнтізбелік екпелер кестесіне енгізді (оның ішінде Австралия, Бельгия, Канада, Германия, Жапония, Бразилия, Жаңа Зеландия, Норвегия, Швеция, Испания, Швейцария, Ұлыбритания және АҚШ). Сондай-ақ біздің көршілеріміз Орталық Азиядан, Өзбекстаннан, Қырғызстаннан, Түркіменстаннан.
Ғалымдар әлем халқының 30%-дан астамында АПВ бар екенін анықтады, бірақ көптеген адамдар бұл туралы білмейді, өйткені қоздырғыш ешқандай жолмен көрінбеуі мүмкін. Терінің қатерсіз түзілімдері егде жастағы адамдарда да, балаларда да болуы мүмкін, ал акрохордалар (жіп тәрізді папилломалар) зейнеткерлердің шамамен 50%-ында кездеседі (қолтық, шап, мойын және көз айналасындағы папилломалар). Папилломалардың пайда болуы себебі – адам папиллома вирусының бір немесе басқа штамдарымен зақымдануы. Ол жыныстық және тұрмыстық-байланыс қатынасы арқылы беріледі. Вирус денеге енгеннен кейін, вирус оның ішінде қалады, иммунитет төмендеген кезде мезгіл-мезгіл өзін көрсетеді.
Бала кезінен бастап көптеген адамдар қолдарындағы дөрекі сүйелдерді жақсы біледі, оларды әдетте адам папиллома вирусы қоздырады. Бұл вирустың ерекшелігі — ол қарапайым теріге тиген кезде де жұғады. Ересектер мен балалар оны жиі жұқтырады, бірақ бұл қорқынышты емес және ол із қалдырмайды.
90-98 пайыз жағдайда 1-2 жылдан кейін адам ағзасы вируспен күреседі, мұндай жағдайларда инфекция өтпелі деп аталады.
Бірақ АПВ вирусының қатерлі ісік шақыратын түрлері қауіпті, әсіресе вирус әйелдің денесінде ұзақ уақыт болған кезде жатыр мойны обырының даму қаупі артады.
Аурудың туындауына не себеп болады?
Негізінен ауру асимпоматикалық болып табылады, яғни АПВ ауруының клиникалық белгілері байқалмайды, адам өзіне вирус жұққанын білмеуі мүмкін. Иммунитеттің кез келген төмендеуі немесе гормональды өзгерістер қандағы вирустың белсендірілуіне ықпал етеді. Бұл кезде ерлер мен әйелдердің жыныс мүшелерінде папилломалар пайда болады. Вирус зертханалық сараптама көмегімен анықталады. Адам папиломма вирусы бар әйелдерде Папаникалау жағындысы бойынша тексергенде ісікке алып келетін жатыр мойнының өзгерісін байқауға болады.
Вирустың қауіптілігі неде?
АПВ жыныс мүшелерін зақымдап және басқа адамға жыныстық жолмен беріледі. Вирустар ісік дамуы төменгі және жоғары қауіпті болып бөлінеді. АПВ төмен қауіпті түрі үшкірбасты кондиламаны шақырады. Ал АПВ жоғары қауіпті түрі жатыр мойнының, вульваның, қынаптың қатерлі ісігін шақыра алады. Ер адамдарда тік ішектің және жыныс мүшесінде ісікті түзілістер түзілуіне алып келеді.
– Адам папиллома вирусының алдын алу шаралары қандай?
Бұл аурудың емі жоқ. Ғылыми түрде дәлелденген жалғыз жолы- вакцина салғызу. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау министрлігі Австралия, АҚШ, Канада, Германия, Ұлыбритания секілді дамыған мемлекеттердің тәжірибесіне сүйеніп отыр. Австралия — 2007 жылдан бастап адам папиллома вирусына қарсы екпе енгізген алғашқы мемлекеттердің бірі. Бағдарлама нәтижесінде 18-24 жас аралығындағы австралиялық әйелдердің адам папиллома вирусын жұқтыруы 22 есеге яғни 22,7 пайыздан 1,5 пайызға дейін азайған. Жатыр мойны обырымен ауыру 50 пайызға кеміген. Орталық Азия мемлекеттерінің арасында Өзбекстан адам папиллома вирусына қарсы вакцинаны ұлттық екпелер күнтізбесіне енгізіп, мақсатты топтағы адамдарды 95 пайыз қамтып отыр.
Қазақстан Республикасы бойынша 2024 жылдан бастап адам папиллома вирусына қарсы егу шаралары жүргізілмек. Қазіргі таңда ұйымдастыру, халық арасында түсіндіру жұмыстары жүргізілуде.
Адам папиллома вирусы ауруынан сақтаныңыздар, қыз балаларыңызды, яғни болашақ аналарымызды осы аурудан екпе жасату арқылы қорғауға кеңес береміз.
Нақты қай жастағы адамдар егіледі?
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министрінің 2023 жылғы 7 маусымдағы «Қазақстан Республикасында адам папилломасы вирусына қарсы 11 жастағы қыздарды вакцинациялауды енгізу жөніндегі 2023-2025 жылдарға арналған жоспарды бекіту туралы»№321 бұйрығына сәйкес 2024 жылдың екінші жартыжылдығынан бастап республика бойынша 11 жастағы қыз балаларды адам папиллома вирусына қарсы егу жоспарлануда.
Үшкірбасты кондилома түзілуіне алып келетін вирусты, адам папиллома вирусы деп атайды. АПВ 70 астам түрі бар. Кейбір түрлері жатыр мойының ісікалды өзгерістерін, жатыр немесе тік ішектің ісіктеріне алып келу мүмкін. Бүндай АПВ түрлері жоғары қауіпті вирустар болып табылады. АПВ барлы түрі үшкірбасты кондиломаны шақырмайды. Кейбір АПВ түрлері адамның басқа дене бөлігінде папиллома түзу мүмкін. Мысалы қол терісінде. Бұл мақалада жыныс мүшелерінде пайда болатын кондиломалар туралы айтамыз. АПВ инфекциясы жыныс мүшелері аймағында таралған. Көптеген адамдарда симптомсыз өтеді. Әйелдерде АПВ вирусы ішке қарай қынаптың қабырғасына және жатыр мойнына таралу мүмкін. Арнайы тексеру әдістерсіз бұл өзгерістерді көру мүмкін емес. АПВ инфекциясы жыныс жолымен таралып, тік ішек, ауыз немесе қынапты зақымдайды. Сіз егер өзіңізде кондилома таппасаңыз да басқаларға таратуыңыз мүмкін. Кондиломалар инфекция жұқтырғаннан 6 айдан кейін, 6 апта ішінде көзбен көрінбейді. Сіз бірнеше жылдар бойы байқамай жүруіңіз мүмкін. АПВ және үшкірбасты кондиломалармен контактта болған адамдардың барлығында бұл ауру пайда бола бермейді. Сізде үшкірбасты кондилома даму және оның таратуына бейім болуыңыз мүмкін, егер: Жыныс партнерлар саныңыз көп Сіз жыныс жолымен берілетін инфекциясы бар адаммен жыныстық қатынаста болғаныңызды білмейсіз Ерте жастан бастап сексуальды активтісіз Ішімдік және темекі қолданасыз Герпес сияқты вирусты инфекцияңыз бар Жүктісіз Аурудан немесе емнің әсерінен иммунитетіңіз төмен Егер кондиломалар балада пайда болса, онда сексуальды зорлықты болдырмау керек.
Үшкірбасты кондиломалар өте майда болғандықтан сіз оны байқамайсыз. Кондилома түрі болу мүмкін: Тері түсіне ұқсайтын дақтар тері үстінен шығып немесе шықпай тұрады. Жаңа пайда болған түзілістің жоғарғы аймақ түсі капустаға ұқсайды Әйелдерде кондилома орналасу мүмкін: Қынапта немесе тік ішекте Қынап сыртында немесе тік ішекте, бірақ айнала орналасқан аймақтарда Жатыр мойнында Ер адамдарда кондилома орналасу мүмкін: Жыныс мүшесінде Ұмада Бұтаралықта Бел аймағында Тік ішектің ішінде немесе сыртында Тағы да кондиломалар орналасу мүмкін: Ерінде Ауыз аймағында Тілде Тамақта Сирек жағдайда мынадай симптомдар болу мүмкін: Жыныс мүшесіндегі кондилома аймағындағы терінің мацерациясы Қынаптаң бөлінділердің көбеюі Генитальды қышу Жыныстық қатынас кезінде немесе кейін қынаптқы қан кету Диагностика Диагностика үшін дәрігер тексеріс жасау қажет. Әйелдерде кіші жамбас мүшелерін тексеру жасайды. Кондиломаны іздеу үшін кольпоскопия жасалады. Дәрігер зақымдалған аймаққа сірке қышқылын себу мүмкін. Ол көрінбейтін кондиломаны іздеуге көмектеседі. Кондилома шақыратын вирусты Папаниколау жағындысы арқылы анықтауға болады. Егер сізде кондилома болса, онда бірнеше уақыт аралығында сіз жиі Папаниколау жағындысын тапсырып тұрасыз. АПВ ДНҚ зерттеу вирустын қауіптілігін тексереді. Бұл тест жасалу мүмкін: Скрининг-тест ретінде 30 жастан асқан әйелдерде Папаниколау жағындысында өзгерістер бар кез-келген әйелдерде
Үшкірбасты кондиломаны дәрігер емдеу керек. Өзіңіз дәрігердің тағайындаусыз ешқандай препараттар қабылдамаңыз. Дәрігер сізге дәрілік препараттар тағайындау мүмкін. Сіз ол препараттарды үйде аптасына бірнеше рет қабылдайтын боласыз. Кондиломалар хирургиялық әдіспен алыну мүмкін. Ол үшін бірнеше әдіс бар: Криохирургия Электрокаутеризация Лазерлік терапия Хирургиялық тілу Егер сізде кондилома болса, онда сіздің барлық жыныстық парнтерларыңыз дәрігерден тексеріліп және ем алу керек болады. Симптомсыз өткен жағдайда да, сіз ем курсын алып алдағы асқынуларды және инфекцияның таралуын алдын-алуыңыз қажет болады. Емдеу курсынан кейін сіз қайта тексерістен өтуіңіз керек болады. Кондиломасы болған әйелдерге тұрақты түрде Папаниколау жағындысын тапсыру керек болады. Егер кондилома жатыр мойнында болса, онда бірінші ем курсынан кейін жағындыны әрбір 3-6 ай сайын тапсыру керек болады. Жатыр мойнының ісікалды өзгерістері бар әйелдерге ары қарай ем қажет болады. Ауру болжамы Көптеген сексуальды активті жас әйелдер АПВ вирусын жұқтырып алады. Көптеген жағдайда бұл ауру симптомсыз өтеді. Көптеген ерлерде АПВ ауруы симптомсыз өтеді. Алайда олар вирусты өзінің жыныстық парнтерына жұқтыру мүмкін. Ем курсын бітіргеннен кейін де сіз басқаларды жұқтыра аласыз. Асқынулар Кейбір АПВ вирустары жатыр мойны мен вульваның ісіктеріне алып келеді. Жатыр мойнын қатерлі ісігінің негізгі себебінің бірі осы. Үшкірбасты кондиломаны шақыратын АПВ ерлердегі жыныс мүшесінің немесе тік ішектің қатерлі ісігінің негізгі себебі емес. Кондилома көптеген және үлкен болу мүмкін. Бұндай жағдайда ауқымды ем қажет болады.
Дәрігерге қашан қаралу керек? Мынадай жағдайларда дәрігерге қаралыңыз: Сіздің қазіргі немесе бұрынғы сексуальды партнерыңызда үшкірбасты кондилома бар Сіздің жыныс мүшесінде көрінетін кондилома, қышыну, бөлінділер немесе аномальды қынаптық қан кету болса. Біліңіз, кондилома инфицирленген партнермен контакт болғаннан кейін бірнеше жылдар бойы симпмтодар болмау мүмкін. 21 жастан асқан әйелдерге тұрақты түрде Папаниколау жағындысын тапсыру керек. Профилактика Жыныстық қатынастан бас тарту АПВ алдын-алу үшін жалғыз ғана әдіс емес. Сіз жұқтыру қаупін түсіре аласыз, егер сізде бір ғана дені сау жыныстық парнтеріңіз болса. Ерлерге және әйелдерге арналған мүшеқаптар сіздерді инфекциядан толығымен қорғамайды. Себебі вирус немесе кондилома басқа айналада жатқан тері аймақтарында орналасу мүмкін. Алайда, мүшеқаптар жұқтыру қаупін төмендетеді. Кондилома және симптомдар болмаған сәтте де АПВ вирусын жұқтырып алу қаупі бар. Жыныстық қатынасты қауіпсіздендіру арқылы АПВ вирусынан сақтана аласыз. АПВ төрт түрінен қорғайтын 2 вакцина бар. Егу үш рет жасалады. Бұл вакцина 9-26 жас аралығындағы қыздар мен әйелдерге тағайындалады. Бұл вакцинаның бір түрі ерлер мен балаларды генитальды және анальды кондиломалардан қорғайды. Егу үш рет жасалады. Бұл вакцина 9-26 жас аралығындағы балалар мен ерлерге жасалады. АПВ қарсы вакцина сізге келе ма, оны дәрігерден кеңес алыңыз.
Ақтолқын САРСЕНБАЕВА,
Сауран аудандық емханасының дәрігер гинекологы.