Бас және мойын қатерлі ісіктерінің көпшілігі сквамозды жасушалық карцинома болып табылады. Онкологияның бұл түрі беткі тіндердің жұқа қабатын құрайтын эпителий жасушаларында басталады. Тікелей эпителийдің астында, бастың және мойынның кейбір бөліктерінде шырышты қабық деп аталатын дымқыл тіндердің қабаты бар. Егер қатерлі ісік тек сквамустық жасуша қабатында анықталса, ол in situ карцинома деп аталады.
Егер қатерлі ісік осы жасуша қабатынан тыс өсіп, терең тіндерге ауысса, оны инвазивті сквамозды жасушалық карцинома деп атайды.
Егер сілекей бездерінде бас және мойын қатерлі ісігі басталса, ісік әдетте аденокарцинома, аденоидты цистикалық карцинома немесе мукоэпидермоидты карцинома ретінде жіктеледі.
Бас және мойын ісігі – бұл ауыз, жұтқыншақ пен өңеш ісігінің ең таралған, бас мен мойын ағзаларының 30-дан астам ошағы бар ісіктер тобы. Мұрынның, назалді синустың, қосалқы қуыстың, сілекей безі мен ортаңғы құлақтың ісігі сирек кездеседі. Жыл сайын әлемде бас пен мойынның қатерлі ісігінің 750 мың жаңа жағдайы тіркеледі. Оған көп жағдайда ерлердің үлесі басым – 72,2 пайыз. Бас пен мойын обыры көзбен көруге болатын ісіктер қатарына жататындығына қарамастан, пациенттердің көбі дәрігерге ауруы асқынған соң бір-ақ көрінеді. Бұл ауруларды емдеу қиын. Хирургиялық араласуларды, химия-сәулелік терапияны қажет етеді. Көбінесе реконструкциялық-пластикалық ота жасауға тура келеді. Науқас дәрігерге неғұрлым ертерек келсе, соғұрлым өмірін сақтап қалуға мүмкіндік зор, — деп атап өтті Мұрат Қайбаров.
Сонымен қатар дәрігер бас пен мойын ісігінің алғашқы белгілеріне тоқталды.
Тілдің ауырсынуы, жараның жазылмауы, ауыздағы ақ немесе қызыл дақ, жұтқыншақтың ауырсынуы, дауыстың қырылдауы, жұтынған кезде ауырсыну, мойында ісіктің пайда болуы, мұрынның бір жағының бітелуі немесе қан аралас тұмау. Осы белгілердің біреуін үш аптадан артық байқасаңыз, бірден дәрігерге жүгініңіз, — деп ескертті Бас және мойын ісіктері орталығының меңгерушісі.
БАС ОНКОЛОГИЯСЫНЫҢ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫ ЖӘНЕ АЛДЫН-АЛУ
Тәуекел факторы — бұл адамда онкологияның даму ықтималдығын арттыратын барлық нәрсе. Тәуекел факторлары көбінесе қатерлі ісіктің дамуына әсер етсе де, олардың көпшілігі оны тікелей тудырмайды. Бірнеше қауіп факторлары бар кейбір адамдарда қатерлі ісік ешқашан дамымауы мүмкін, ал белгілі қауіп факторлары жоқ адамдарда ол, керісінше, пайда болады. Сіздің қауіп факторларыңызды білу және оларды дәрігермен талқылау өмір салты мен денсаулықты саналы түрде таңдауға көмектеседі.
Бас және мойын қатерлі ісігінің даму қаупін едәуір арттыратын 2 зат бар:
— Темекі. Темекіні пайдалану дегеніміз: темекі шегу, темекі шегу немесе түтіктер; шайнау немесе иіскеу темекі. Бұл бас және мойын қатерлі ісігінің маңызды факторы.
— Алкоголь. Алкогольді ішімдіктерді теріс пайдалану қатерлі ісіктердің пайда болу қаупін арттырады.
Алкоголь мен темекіні бірге тұтыну бұл қауіпті одан әрі арттырады.
Бас және мойын қатерлі ісігінің даму қаупін арттыратын факторларға мыналар жатады:
— Күнге ұзақ әсер ету. Бұл әсіресе еріннің қатерлі ісігіне, сондай-ақ бас терісі мен мойын қатерлі ісігіне қатысты.
-Адам папилломасы вирусы (HPV). HPV бар адаммен жыныстық қатынас HPV жұқтырудың ең көп таралған әдісі болып табылады. HPV штамдары деп аталатын әртүрлі түрлері бар.
Ерлерде бас және мойын қатерлі ісігі 2-3 есе жиі кездеседі. Алайда, әйелдерде бас және мойын қатерлі ісігінің деңгейі бірнеше ондаған жылдар бойы жоғарылап келеді.
-Жасы. 45 жастан асқан адамдар онкологиялық процестің қаупіне көбірек ұшырайды.
-Ауыз қуысы мен тіс гигиенасының нашарлығы.
-Экологиялық немесе кәсіби ингаляторлар. Әр түрлі химиялық қосылыстарды (бояулар мен лактар, асбест) ингаляциялау қауіпті аурудың пайда болу қаупін арттыруы мүмкін.
-Марихуананы қолдану.
-Дұрыс тамақтанбау. А және В дәрумендері аз Диета қауіпті арттырады.
-Гастроэзофагеальды рефлюкс ауруы (Gerd) және ларингофарингеальды рефлюкс ауруы (LERD). Рефлюкс осы аймақтағы ісіктің өсуімен байланысты.
-Әлсіреген иммундық жүйе.
-Радиоактивті сәулеленудің әсері. Онкологиялық процестің дамуымен тікелей байланысты.
Алдын алу
Темекіден бас тарту — алдын алудың маңызды құрамдас бөлігі.
Алкоголь мен марихуананы қолданудан бас тарту.
Күн қорғанысын, соның ішінде жеткілікті Күн Қорғанысы факторы (SPF)бар ерінге арналған бальзамды үнемі қолдану
Тіс протездеріне тиісті күтім жасау. Сәтсіз таңдалған протездер темекі мен алкогольден канцерогенді заттарды ұстай алады. Протездерді әр кеш сайын тазалап, күн сайын мұқият жуып отыру керек.
БАС ЖӘНЕ МОЙЫН ҚАТЕРЛІ ІСІГІ БЕЛГІЛЕРІ:
Бас және мойын қатерлі ісігі бар науқастар көбінесе келесі белгілерді немесе белгілерді сезінеді. Кейде бас және мойын қатерлі ісігі бар науқастарда төменде көрсетілген өзгерістер байқалмайды. Немесе симптомның себебі неонкологиялық ауру болуы мүмкін.
-Емделмейтін қабыну немесе жара
-Аузындағы қызыл немесе ақ дақ
-Бас немесе мойын аймағындағы кесек, кесек немесе масса, ауырсынусыз немесе ауыртпалықсыз
-Ұзақ сақталатын тамақтың ауыруы
-Шіріген запах изо рта, ол түсіндіріледі гигиенасы
-Дауыстың дауысы немесе дауысы
-Жиі мұрыннан қан кету және / немесе әдеттен тыс мұрын ағуы
-Тыныс алудың қиындауы (соның ішінде мұрын)
-Қосарланып
-Мойын аймағында ұйқышылдық немесе әлсіздік
-Шайнаудың ауыруы немесе қиындықтары, тіпті кішкене тағамдарды жұту
-Жақ ауруы
-Сілекейде немесе қақырықта, тыныс алу жолдарынан ауызға шығарылатын шырышта дақ пайда болады
-Тістерді босату
-Енді сәйкес келмейтін протездер
-құлақта немесе инфекция
Халық бас және мойын обырының принактарын білуі тиіс, шамалы күдік туған жағдайда емханалардың дәрігерлеріне немесе емханалардың онкологтарына қаралу қажет.
Бас және мойын ісігі – бас пен мойынның әр түрлі бөлігінде, мәселен, ауыз қуысында, көмейде, мұрын жолдарында, сілекей бездерінде, қалқанша безінде және т.б. пайда болатын қатерлі ісік.
Жыл сайын Қазақстанда бас және мойын қатерлі ісігінің 1700-ге жуық жаңа жағдайы, қалқанша безі қатерлі ісігінің 700-ге жуық жаңа жағдайы тіркеледі.
Алматы онкологиялық орталығының онкологы Самал Тойынбекованың айтуынша, бас және мойын қатерлі ісігінің даму қаупін айтарлықтай арттыратын 2 фактор бар, ол — темекі мен алкоголь. Оны бірге пайдалану тәуекелді арттырады.
Бас және мойын қатерлі ісігінің даму қаупін арттыратын басқа факторлар да бар. Күн сәулесінің астында ұзақ болу да осы факторлардың бірі. Сондай-ақ, ерін аймағы ісігі, бас және мойын терісінің қатерлі ісігі, адам папилломавирусы, мұрын-жұтқыншақ ісігінің дамуында маңызды рөл атқаратын Эпштейн-Барр вирусы (EBV), экологиялық немесе кәсіби ингалянттар, олармен демалу кезінде ағзаға әр түрлі химиялық қосылыс енеді (лак-бояу материалдары, асбест), марихуананы пайдалану, радиоактивті сәулеленудің әсері, дұрыс емес тамақтану және т.т.
Статистика бойынша, ер адамдар бас және мойын қатерлі ісігіне 2-3 есе жиі шалдығады екен. Бұл ауруға 45 жастан асқан адамдар көбірек бейім.Бас және мойын қатерлі ісігінің белгілері ұзақ уақыт бойы емделмейтін ауыздағы немесе бас пен мойын терісіндегі ауырсыну, ісіну, жаралар, бітелген мұрын, жұтыну немесе тыныс алудың қиындауы, дауыстың немесе сөйлеудің өзгеруі және тұрақты күйзелісті қамтуы мүмкін.
Бас және мойын қатерлі ісігін диагностикалау үшін биопсия, компьютерлік томография және магнитті-резонансты томография сияқты әр түрлі әдіс қолданылады.
Бас және мойын обырын емдеу ісікті хирургиялық алып тастау, сәулелік терапия, химиотерапия немесе осы әдістердің комбинациясын қамтуы мүмкін. Қатерлі ісік сатысына және оның таралуына байланысты қосымша емдеу қажет болуы мүмкін.
Бас және мойын қатерлі ісігі — ауыр ауру, бірақ оны ерте анықтау және емдеу сіздің өмір сүру мүмкіндігіңізді арттырады. Сондықтан үнемі медициналық тексеруден өтіп, қандай да бір белгілер пайда болған жағдайда дәрігерге көрінген маңызды.
Бас пен мойын қатерлі ісігі – көмекей, жұтқыншақ, мұрын немесе оның қуысы, ауыз қуысы немесе оларды қоршап тұрған тіндерден түзілетін жаңатүзілімдер тобын біріктіретін түсінік. Статистика бойынша, әлемде ауру-сырқау тізімінде бас және мойын қатерлі ісігі 6-шы орынды тұр. Ол сондай-ақ топ-5 ең қауіпті қатерлі ісіктер тізіміне кіреді. Doctorpiter порталына Напалкова атындағы петербор онкологиялық орталығының мамандары бас пен мойын қатерлі ісігінің 5 белгісін атады. Онкологиялық орталық мамандарының айтуынша, бұл қауіпті аурудың ең негізгі проблемасы – қатерлі ісіктердің агрессивтілігі емес, оның кеш анықталуы. Бас пен мойын қатерлі ісігі жиі көзге көрінетін қатерлі ісікке жатса да, 60%-дан аса науқас дәрігерге оның соңғы кезеңінде келеді. Басқа қатерлі ісік түрлері секілді бұл аурудың да бастапқы кезеңінде айқын белгілер бола бермейді. Десе де, дәрігерлер мына белгілерге аса мән беру керегін айтады:
Тамақта тас тұрғандай сезім;
Жұтыну кезінде ауырсыну;
Тілдің ауыруы;
Дауыстың өзгеруі;
Ұзақ уақыт бойы жазылмай тұрған ауыздағы жаралар;
Үнемі мұрынның бітеліп тұруы.
Егер бұл белгілердің біреуі болсын үш аптадан артық сақталса, онкологтар бірден дәрігерге көрінуді ұсынады.
Бас пен ми қатерлі ісігінің алдын алу үшін не істеу керек?
Папиллома вирусынан екпе салдыру;
Спортпен айналысу;
Күннің астында ұзақ жүрмеу;
Спирттік сусындарды шектеу;
Темекіні тастау.
Илхам ИСАКОВ,
Сауран аудандық емханасының дәрігер онкологы.