Диабет – гректің сузгіден өту, яғни сүзілу деген ұғымды білдіреді.
Қант диабеті — ұйқы безінің бетта-клеткаларының инсулинді аз мөлшерде шығаруымен осы инсулин гормонының жетіспеушілігінен пайда болатын және осы себепті барлық зат алмасу түрлерінің, айрықша қант алмасуының бұзылуымен сипатталатын ауру.
Қант диабеті инсулинге тәуелді (инсулин зависимый), инсулинге тәуелсіз
(инсулин не зависимый) болып 2 түрге бөлінеді.
Ең басты себептердің бірі — тамақтану салтының өзгеруі,атап айтқанда қантқа тез айнатлатын көміртегі бар тағамдарды шектен тыс пайдалану болып табылады. Сол сияқты қажеттен артық тамақтану және дене еңбегімен шұғылданбау семіздікке әкеліп соқтырады.Қант диабетінің көп таралу себептерінің бірі де осы семіздікке телінеді.
Сырқатқа шалдығудың көп себептері тұқымдық бейімдеушілік екенінде айтып өткен жөн .Тұқым қуалаушылықтың әсерінен қант диабеті балалар арасында өте көп таралып отыр.Тағы бір себебі экологиялық жағдайдың бұзылуы,химиялық өндірістің (фофор,қорғасын) зиянды әсері.Бұл ауру жас талғамайды.Әйтседе бұл сырқат егде адамдар арасында көп кездеседі,оның басты себебі организмді қоректендіретін қан тамырларының, әсіресе ұйқы безіне келетін тамырлардың қан жүргізу қабілетінің азаюы. Қант диабетінің кең таралуына – ұйқы безінің қабынуы,зақымдануы және ісіктердің пайда болуы да әсер етеді
Ғалымдар осы уақытқа дейін ауру қоздырғыштарды таппай отыр. Олар қант диабетінің пайда болу себебі генетикалық бұзылыстар немесе вирустық инфекция деп санап отыр. Алайда көп зерттеу барысында осы жауыз ауру туралы бірнеше деректер анықталынды:
Диабетпен қан, ауалы – тамшылы немесе жыныс жолы арқылы жұқтыру мүмкін емес.
Тұқымқуалаушылық бейімділігінен пайда болады. Ата аналарының біреуінде осы ауру болған жағдайда балаларында бірінші типтегі диабет 10 % екінші типтегі диабет 80 % болуы мүмкін.
Азық түлікке тәтті тағамдарды көп пайдалану диабет туғызбайды, бірақ ауру туғызатын қаупті көп көтеретін семіртеді.
Факторлары: жүйке күйзелісі, өмір салтында аз қимылдау, дене салмағының төмендеуі, тағы басқа аурулар. Егер Сізде осы факторлардың бірнешесі қосылса ауру қаупі жоғарылайды.
Қант диабетінің балалардағы ерекшелігі:
Ауру қатты екпінді басталады.
Балаларда аурудың жеңіл түрі кездеспейді.
Асқынуға бейімді.
Бұл қауіпті асқынулар- гипергликемиялық және гипогликемиялық комалар.
• Екі типтегі диабетте де қанда қант деңгейі жоғарылайды, гиперкликемия пайда болады. Қант диабетінің бірінші белгілері пайда болады: ауыздың құрғауы, қатты шөл, тез несеп шығару (полиурия).
• Осы құбылыстардың себептерін қарап шығайық. Тамақ ішіп болған соң кісілерде қандағы қан деңгейі жоғарылайды. Бірақ диабетиктарда инсулиннің жетіспеушілігінен (диабеттің бірінші типі) немесе клеткалардың қабылдамауынан (екінші типтегі диабет) бұл қант клеткаларға барып түспейді. Қанда глюкоза көп, бірақ клеткалар аш қалып, жеткіліксіз тамақ туралы белгі жіберіп отыратын жағдайларда туындайды. Бұл белгілерге ағза бауырдағы қант қорларын жіберіп жатады, бірақ ол да клеткаларға түспейді. Нәтижесінде ағза майларды жара бастайды. Жару нәтижесінде кетондық денелер пайда болады: ацетон, ацетальдегид, түрлі қышқылдар. Клеткілер көптен күткен энергияларын алады, бірақ қанда қышқылды баланс бұзылады, соның салдарынан кетоцидоз (ағзаның қышқылдануы) пайда болады. Емделмеген жағдайда коматоздық жағдай және өлімге алып келеді.
Қант ауруының алдын алу
Алдын алумен шұғылдана отырып сіз әрі денсаулығыңызды нығайтасыз, әсіресе жүрек – тамыр жүйелерін. Қант диабеті жүрек ауруы қаупін орташа есеппен алғанда 3 рет, ал инсульт қаупін 5 рет жоғарылатады. Зат алмасудың бұзылуы арқасында жүрек тамыр қабырғалары қалыңдап, тығыздала бастайтын атеросклероз пайда болады.
Диабет кезінде есте сақтау жады және мидың басқада қызметтері бұзылады, сондықтан алдын алу Сізге ұзақ уақыт бойы мидың толық жұмыс істеуін сақтайды.
Диабет ер кісілердің де, әйелдердің де жыныстық өмір жағдайына кері әсер ететінін айта кету керек.
Алдын алу салауатты өмір салтына өтумен қортылады. Артық салмақтан құтылу, дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылдану, май мен қантты пайдалануды төмендету қажет. Егер Сізге 40 жастан жоғары, Сізде артық салмақ немесе Сіздің туысқандарыңыздың ішінде диабетиктер болса қандағы қант деңгейін жүйелі тексеріп тұру қажет.
Екінші типтегі қант диабетінен қалай сақтану керек
Дұрыс тамақтану. Майлы тамақты аз, өсімдік талшықтарын көп пайдаланыңыз. Күніне жеміс, жиделермен бес рет тамақтан. Көмірсутегіне бай азықтарын көп пайдаланыңыз. Бұл қанға глюкозанын жетуін бәсеңдетеді, холестериннің деңгейі төмендейді. Сондықтан ірі тартылған ұнның нанын, макарон өнімдерін, күріш, жемістер, сұлы, арпа, қырыққабат, қарақұмық, картоп жеңіз.
Кішкентай порциямен әр 4 сағат сайын тамақтаныңыз. Бұл ішкен тамақты қорыту үшін қанды қажетті инсулинмен қамтамасыз етудің ең жақсы тәсілі. Біздің мақсатымыз – ұйқыбезіне жоғары жүктемелер болдыртпау үшін күн бойы тамақты біркелкі реттеу.
Қант пен тұзды пайдаланбаңыз. Кішкентай жеген қанттың өзі қандағы қант деңгейін аспандатып жіберуі мүмкін. Ал тұзды тамақ тез қан қысымын көтеріп жібереді.
Өз салмағыңызды қалыпты ұстаңыз. Тез жүру – семірудің бірден бір емі. Аптасына 5 рет дене шынықтыру жаттығуларымен шұғылданатын кісілер қант диабетімен ауру қауіп дәрежесін 50 % дейін төмендетеді. Кез келген ауа райында күніне 4 километр жаяу жүріңіз. Дәрумендер қабылдап, күйземеңіз. ҚД алдын алу қант диабетін анықтаған күннен бастап алдын алу қажет, қауіп фактор тобына жатады, ары қарай жылына 2 рет эндокринолог бақылауында бақылану. Арнайы мамандардың кеңесінен невропатолог, окулист, кардиолог, нефролог өту қажет. Белсенді салауатты өмір салтын ұстану. Дені сау болу – бұл адамның табиғи ұмтылысы.
Диабет — ең зұлым аурулардың бірі. Ол өмір сапасын бұзып қана қоймай, адамды мүгедек ете алады. Диабет тіндерге және барлық тамырларға деструктивті әсер етеді. Бұл аурудың ауыр формалары гангренаға және аяқ-қолдардың ампутациясына әкелуі мүмкін.
Алайда аурулар өздігінен пайда болмайды. Олардың пайда болуы бейім факторлардың кешенін талап етеді. Диабеттің даму процестерін түсіну ауруды уақтылы тануға көмектеседі, ал кейбір жағдайларда оның алдын алады.
Диабеттің типтері
Диабеттің екі негізгі типі бар: 1-типі — инсулинге тәуелді және 2-типі — жүре пайда болған немесе инсулинге тәуелді емес. 1-типті қант диабеті ұйқы безімен инсулин гормонын өндірудің болмауына байланысты дамиды.
1-типті қант диабеті генетикалық бейімділікке байланысты дамиды: егер ауру тек әкеде болса, онда балада даму қаупі төмен (3-7%); егер анасында болса, балаға берілу қаупі 10%-дан аспайды; екі ата-анада да — аурудың балаларға берілу қаупі 70% — ға дейін артады.
2-типті қант диабеті 80% ықтималдылықпен мұра болады, тіпті егер ауру тек бір ата-анада анықталса да. Бұрын жүре пайда болған қант диабеті ересектерде жиі дамитын. Бүгінгі таңда бұл ауру балаларда диагноз қойылған жағдайлар көбейіп келеді.
Қант диабетінің дамуына әсер ететін факторлар:
• артық салмақ және семіздік
• эндокриндік бездердің аурулары
• өткен вирустық инфекциялар
• жиі күйзеліске шалдығу
• дәрі-дәрмектерді жиі қабылдау
• аз қозғалысты өмір салты.
Қант диабетінің симптомдары
I типті қант диабеті, әдетте, балалық шақта немесе жасөспірім кезінде көрінеді. Бұл жағдайда аурудың белгілері бірнеше күн ішінде пайда болады. Инсулинге тәуелді қант диабетімен адам диабеттік комаға түсуі мүмкін, сондықтан бұл жағдай шұғыл госпитализацияны қажет етеді. II типті диабет ұзақ уақыт бойы өзін көрсетпейді.
Не алаңдату керек:
• тұрақты шөлдеу
• жиі зәр шығару
• әлсіздік; шаршау; көру және есте сақтау қабілетінің нашарлауы
• тұрақты аштық сезімі
• салмақ мәселелері
• жаралар мен кесулердің баяу жазылуы
• тері инфекциясы, құрғақ тері
• аяқтардың ұйып қалуы; әйелдерде қынап қышуы.
Қант диабетіне күдік туындаған кезде кімге хабарласуға болады?
Эндокринолог диабетті диагностикалауға көмектеседі. Сонымен қатар, ертерек дұрыс диагноз қойылса, ауруды жеңу оңайырақ болады. Әдетте, бірқатар тексерулерден өту керек: қант құрамына зәр анализін тапсыру, глюкоза концентрациясына арналған арнайы қан тесттерінен өту және т. б.
Инсулинге тәуелді қант диабеті кезінде қандағы глюкоза деңгейін үнемі бақылау қажет болады. Арнайы тесттер мен глюкометрлер мұны үйде еш қиындықсыз жасауға мүмкіндік береді.
I типті диабет кезінде үнемі инсулинды инъекциялар енгізуге тура келеді. Сонымен қатар, диабеттің бұл типі диета, қандағы қантты төмендететін дәрілер, сондай-ақ физикалық белсенділік арқылы түзетіледі.
Қант диабетінен қалай сақтануға болады?
Бұл зұлым аурудың пайда болуына жол бермес үшін диагноз қойылғанға дейін үнемі профилактика жүргізу өте маңызды.
Қажетті іс-шаралар:
1. Белсенді өмір салтын жүргізіп, салмақты бақылау. Бұл серуендеу, гимнастикалық жаттығулар, жүзу, велосипед тебу, конькимен сырғанау болуы мүмкін. Кез келген ляззат әкелетін белсенді іс-шаралар жарайды. Диабет семіздікке тікелей байланысты. Кез келген физикалық белсенділік қандағы қанттың төмендеуіне ықпал етеді және инсулинге деген қажеттілікті азайтады.
2. Дұрыс тамақтаныңыз. Ішектің жұмысын қалыпқа келтіретін және холестеринді төмендететін тағам талшықтарының көп мөлшері бар өнімдерді ішіңіз. Мұндай өнімдерге барлық жемістер мен көкөністер, бұршақ дақылдары, сүт өнімдері, жаңғақтар және басқалар кіреді. Ұн өнімдерін, тәттілерді, макарондарды тұтынуды азайтыңыз. Тек тұтас дәнді нан жеңіз.
3. Ұйқыңызды қандырыңыз. Демалған ағзаға глюкозаның көп мөлшері қажет болмайды, сондықтан диабеттің алдын алу үшін жеткілікті ұйқы қажет.
4. Темекі шекпеңіз және стресстен аулақ болыңыз. Стресс, темекі шегу ағзаның қант диабетіне төзбеушілігін төмендетеді және қант диабетінің себептерінің бірі болып табылады.
5. Егер сіз 40 жастан асқан болсаңыз, қандағы глюкоза деңгейін бақылаңыз. Қантқа талдау жасау әсіресе толықтыққа бейім және отырықшы өмір салтын ұстанатындар үшін қажет.
Адам организмінде барлық процестерді гормондар басқарады — біз олардың арқасында күлеміз, жылаймыз, қуанамыз және ренжиміз. Өсу және жыныстық даму, қалқанша безінің, бүйрек үсті безінің және гипофиздің қызметі, репродуктивті саулық, семіздікті эндокринологтар бақылап, тексереді.
Гормондық баланстың бұзылуы ауыр зардаптарға әкеледі, қант диабеті – ең күрделі аурулардың бірі.
Қант диабетіне шалдыққандар саны алаңдаушылық туғызғандықтан, 1991 жылы Халықаралық Диабет федерациясы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымымен бірлесіп, 14 қараша – Дүниежүзілік қант диабетімен күрес күні деп белгіледі. 2007 жылдан бері Дүниежүзілік қант диабетімен күрес күні Біріккен Ұлттар Ұйымының бақылауымен аталып өтеді. Бұл күннің логотипі – көк түсті шеңбер.
Көк шеңбер қант диабеті індетіне қарсы күресте жаһандық диабеттік қауымдастықтың бірлігін білдіреді. Бұл — қант диабеті туралы хабардарлықтың халықаралық символы.
Бүгінгі таңда әлемде 463 миллионнан астам адам қант диабетімен ауырады, ал әр екінші ересек адам маманға қаралмайды.
Халықаралық қант диабеті федерациясының есептеулеріне сәйкес, Қазақстанда 735 мыңнан астам адам қант диабетімен ауырады және 2 типті қант диабетімен ауыратындардың жартысына жуығы өз ауруы туралы ештеңе білмейді, бұл ауыр зардаптарға әкеп соғуы мүмкін. Көбінесе аурудың алғашқы белгілері пайда болғаннан кейін диагноз қойылғанға дейін бірнеше жыл өтуі мүмкін. Бүйрек жеткіліксіздігінің, соқырлықтың және ампутацияның негізгі себебі — қант диабеті.
Отбасы мүшелері қант диабетімен ауыратын адамдар, артық салмағы бар адамдар, жүрек-қантамыр патологиясы бар адамдар, сондай-ақ 45 жастан асқан адамдар қауіп тобына кіреді. Қант диабеті қандағы глюкоза деңгейінің тұрақты көтерілуімен сипатталады, кез келген жаста пайда болуы мүмкін және өмір бойы сақталады.
Диабеттің түрлері:
• 1 типті қант диабеті немесе инсулинге тәуелді
• 2 типті қант диабеті немесе инсулинге тәуелді емес.
Қант диабетімен сырқаттанушылықтың артуы 2 типті қант диабетімен байланысты, оның үлесі тұрақты өсіп келеді және барлық жағдайлардың 85% -дан астамын құрайды.
Ауруды бақылау және толыққанды өмір сүру үшін: артық салмақтан аулақ болу; емдік диета ұстану; дене шынықтырумен айналысу; темекі шегуді және алкоголь ішуді тоқтату; күйзеліске түспеу; қандағы глюкоза мен холестерин деңгейін бақылау; эндокринологтың бақылауында болу қажет, дәрі-дәрмектерді тек дәрігердің нұсқауы бойынша қабылдаңыз және жылына бір рет толық медициналық қарап-тексеруден өтуді ұмытпаңыз.
Организмде келесі өзгерістерді байқасаңыз, дәрігерге жүгініңіз:
• үнемі шөлдеу
• тез салмақ тастау немесе қосу
• ауыз құрғауы, дәретханаға жиі бару
• терінің іріңді зақымдануы ұзақ уақыт жазылмауы
• тез және шамадан тыс шаршау
Бұл қолайсыздықтардың себебі қандағы глюкоза деңгейінің жоғарылауы болуы мүмкін.
Қант диабетімен ауыратын адамдар күрделі асқынулардың дамуын болдырмау үшін қандағы қант деңгейін үнемі бақылап отыруы маңызды.
Қант диабетінің алдын алу қарапайым саулық қағидаларынан тұрады:
• салмақты бақылау
• дұрыс тамақтану (қант пен қаныққан майды тұтынуды азайтыңыз)
• физикалық белсенді болу
• жаман әдеттерден бас тарту
Осы ұсыныстарды орындау денсаулықты ұзақ жылдар бойы сақтауға көмектеседі! Өз денсаулығыңызды күтіңіз!