Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы — бұл маусымдық ағымымен ерекшеленетін табиғи-ошақтық ауру. Аурудың өршуі мамырдан тамызға дейінгі кезеңде тіркеледі. 80% жағдайда диагноз 20 жастан 60 жасқа дейінгі адамдарда расталады. Табиғаттағы КГЛ негізгі тасымалдаушылары мен көздері әртүрлі кеміргіштер, үй және жабайы жануарлар (ірі қара мал, жылқы, ит, шошқа), сондай-ақ вирусты өмір бойы сақтап, оны ұрпақтарына тарататын кенелер болып табылады. Ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін адамдарда ауру көбірек кездеседі. Осы орайда саурандықтарға медицина мамандарынан арнайы кеңесі ұсынып отырмыз.
Бұл аурудың қоздырғышын 1945 жылы кеңес ғалымы М. П. Чумаков әріптестерімен бірге ашып, Қырым геморрагиялық безгегі деп аталды. Алайда, тек 1970 жылы, Конго безгегі ашылғаннан кейін және Қырым геморрагиялық қызбасы мен Конго безгегін тудыратын қоздырғыштардың жеке басын куәландыратын дәлелдер алынғаннан кейін, осы инфекциямен айналысатын ғалымдар геморрагиялық қызба қоздырғышының атауы туралы ортақ пікірге келді. Содан бері ол Конго-Қырым геморрагиялық қызба вирусы деп аталады.
Адам қалай жұқтырады?
Көбінесе адам вирус жұқтырған кене шаққанда, вирус ағзаға тері арқылы енгенде жұқтырады. Сондай-ақ, адам кенелерді жаншығанда, вирус денеге микрожарықтар мен терідегі жаралар арқылы енген кезде де жұқтыруы мүмкін. Адамның КҚГЛ вирусына табиғи бейімділігі жоғары.
Қандай белгілер болады?
Қырым геморрагиялық қызбасының алғашқы белгілері кенеттен пайда болады. Ауру температураның 40 градусқа дейін көтерілуінен басталады. Күшті безгектің аясында науқастар бүкіл денеде әлсіздік пен ауырсынуды сезінеді. Бет, мойын, жоғарғы кеуде қуысының гиперемиясы, склера склера тамырларының және конъюнктиваның инъекциясы тән. Егер емделмеген болса, өлімге әкелуі мүмкін. Сондай-ақ, өлім инфекциялық-уытты шок, өкпе қабынуы, қайталама бактериялық асқынулар нәтижесінде болуы мүмкін.
Қырым геморрагиялық қызбасының алдын алу шаралары
— кене ауруларының алдын алудың ең жақсы жолы – кене шағуының алдын алу.
— алаңды өңдегеннен кейін ғана лагерь құру керек, шөпке отыруға немесе жатуға болмайды.
— саябаққа немесе саяжайға барған кезде жабық киім киген жөн, шалбар етікке тығылған болуы керек және міндетті түрде өзіңізбен бірге бас киімді алыңыз, шашыңызды бас киімнің немесе орамалдың астына жинаңыз.
— арнайы аэрозоль және спрей репелленттерін пайдаланыңыз, оларды үш сағат сайын қайталап жағып тұру керек.
— орман аймағында, шөпті өсімдіктері бар жерлерде жүрген кезде әр 10-15 минут сайын өзара және өзін-өзі тексеруді, үстіңгі тексеруді жүргізу керек.
— ашық демалыстан қайтып, киімдерін шешкеннен кейін денені, шаш пен киімді кенелердің, әсіресе бас терісін, қолтық асты, құлақтың артындағы жерлерін жабысып қалатын кенелердің бар-жоғын мұқият тексеріңіз. Киімді желдетіңіз, бөлмеге бірден гүлдерді, бұтақтарды, аңшылық олжаларды әкелмеңіз.
— бекітілген және жабысқан кенелерді анықтау және жою үшін үй иттерін және басқа үй жануарларын тексеріңіз.
Есіңізде болсын! Кене шағуы аса қауіпті инфекцияның – Қырым геморрагиялық қызбасының даму мүмкіндігімен қауіпті. Оған қоса, табиғи ошақтардағы кенелер кене энцефалитінің қоздырғыштарын тасымалдауы мүмкін.
Кенеден қорғану ережелерін сақтау және дереу медициналық көмекке жүгіну сізді аурулардан сақтап және өміріңізді сақтайды.
Бұл шөлді аймақтарда жиі кездесетін вирус тудыратын өте қауіпті жұқпалы ауру. Бұл ауру ерте заманнан белгілі, онымен тек адамдар ғана ауырады. Кейбір жағдайларда ауру ауыр және науқастың органдарынан қан кету нәтижесінде өлімге әкелуі мүмкін. Сондықтан бұл қауіпті дерт елімізде «қара өлім» деген атпен кеңінен тараған.
Ауру алғаш рет 1944 жылы Қырымда, 1956 жылы Конгода анықталып, медицина саласына «Конго-қырым геморрагиялық қызбасы» деген атпен енгізілді. Негізінен Африка, Балқан, Таяу Шығыс және Азия елдері сияқты ыстық климаттық аймақтарда кездеседі.
Аурудың жасырын кезеңі бірнеше күннен 14 күнге дейін, орта есеппен 5-7 күнге созылады. Көп жағдайда ауру жедел басталады, дене қызуының көтерілуімен (39-40С), қалтырау, бас ауруы, шаршау, бұлшық еттердің ауыруы, денеде, қызыл иекте, мұрында, асқазанда бөртпелер пайда болады- қан кету сияқты белгілермен көрінеді. ішектер. Кейбір органдар, соның ішінде бүйрек зақымдалады, соның салдарынан арқа ауырады, науқастың жағдайы нашарлайды, түнде ұйықтамайды. Ауру басылған кезде науқастың қызуы көтеріледі, бірақ қан кету және бүйректің зақымдануы байқалмайды.
Кейбір жағдайларда ауру симптомсыз өтуі мүмкін, яғни денеде бөртпе жоқ, органдардан қан кетпейді.
Қашан және қандай жолдармен беріледі?
Ауру сәуір, мамыр, маусым айларында жиі кездеседі. Оның маусымдылығы кенелердің белсенділігіне тікелей байланысты және аурудың 80 пайыздан астамы 20-60 жас аралығындағы ер адамдарда кездеседі. Біздің республикада ірі және ұсақ жануарларда кездесетін кенелер ауру вирусының тасымалдаушысы және тасымалдаушысы болып табылады. Адамдар кене шағуынан және қолдың кене қанымен ластануынан жұғады. Дені сау адам осы аурумен ауыратын науқастың қанымен, сондай-ақ медициналық процедуралар (инъекциялар, инфузиялар, операциялар, қан алу және т.б.) арқылы жұғады.
Аурудың алдын алу үшін төмендегі ұсыныстарды орындаңыз:
сәуір-шілде айларында мүмкіндігінше шөлді аймақтарға (табиғат құшағына) бармау;
шөлді аймақтар мен базарлардан ұсақ және ірі мүйізді малдарды кенеге қарсы емсіз үйге әкелмеу;
ірі қара малда кене табылса, дереу ветеринарға хабарласып, олардың ұсынысы бойынша кенеге қарсы ем қолдану;
кенелерді қолмен ұсақтамаңыз және қайшымен кеспеңіз;
малды және олар тұратын орындарды толық және сапалы дезинфекциялау;
қырқу маусымына жас балалар мен жасөспірімдерді тартпау;
кесу кезінде тек арнайы киімдерді (қолғаптар, жеңі мен аяғы тығыз жабылған шалбар, жилет, резеңке етік) пайдаланыңыз;
кесу кезінде жеке гигиена ережелерін мұқият сақтау қажет.
Клиника және симптомдар. Ауру тез басталады және дене температурасы кенеттен 39-40°С дейін көтеріліп, қалтыраумен бірге сипатталады. Бұл кезде өте жоғарғы дәрежедегі бастың ауруымен және қатты әлсіздікпен көрінеді, ұйқышылдықпен, бүкіл дененің қақсап ауруы, бұлшық еттердің және буындардың ауруы байқалады, іштің ауыруы, кейде құсу жүреді.Бастапқы кезеңде науқастарды қарап тексерген кезде, бет, мойын және кеуде үстіңгі бөліктерінің терісі қызаруы байқалады («симптом капюшона»).Вирус қан тамырлары қабырғасының өткізгіштігінің артуына әкелетін қан тамырларының эндотелийін, сондай-ақ, бүйрек үсті безінің сыртқы қабатын және гипоталамусты бұзады, қан ұю процестерінің бұзылуына әкеледі. Аурудың 2-6 күнінде геморрагиялық синдром дамиды. Кеуде қуысының бүйір бетіндегі температура аздап төмендеген кезде, иық белдеуінің аймағында жоғарғы және төменгі бөліктерде геморрагиялық бөртпе пайда болады. Инъекциялық жерлерде, мұрыннан және қызыл иектен қан кетулер байқалады. Осы кезеңде аурудың ауырлығы артады, есін жоғалту эпизодтары қайталануы мүмкін. Асқазан мен ішектің қан кетуі болжамды нашарлатады. Орташа есппен алғанда, дене температурасы 12 тәулікке дейін көтеріледі, сауығу баяу жүреді, әлсіздік (астения) 1-2 ай бойы сақталады. Геморрагиялық қызбасының асқынулары — сепсис, өкпенің ісінуі, ошақты пневмония, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі пайда болуы мумкін. Диагностикасы және емі Ауруды тану, клиникалық деректерге негізделеді (жедел басталу, ауыр түрде өтуі, ауыр геморрагиялық синдром, маусымдық, анамнезінде кене шағуы). Вирусологиялық және серологиялық диагностиканың әдістері практикада сирек пайдаланылады. Емдеу инфекция бөлімінде жүргізіледі. Қабынуға қарсы ем тағайындайды, несеп шығуы қалыпқа келтіріледі.Бүйректің зақымдануын арттыратын препараттарды қолданылмайды. Профилактика Табиғи аудандарда кененің белсенді периодында, абайлау және ұқыпты болу керек. Кене шаққан кезде жедел түрде медициналық мекемеге хабарласыңыз.
Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының алдын алудың негізгі мақсаттары адамдарды кене шағуынан сақтануы болып табылады.
Ауылшаруашылық малдарын және үй жануарларын қырқу барысында, кенелерді үстінен жинағанда, далалық және саяжай учаскелерінде жұмыс жасағанда кене шағуы мүмкін.
Кенелердің үлкен қауіптілігі – олар киімнің астына кіріп, адам терісіне байқатпай және ауыртпалықсыз жабысады. Адамға жабысқан кене бірден денеге қадалмайды, сондықтан дер кезінде оны алып тастаған жағдайда аурудың жұқтыруын алдын алуға болады. Кенелерді жалаң қолмен алып тастауға немесе жаншуға болмайтынын білу маңызды. Себебі Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының қоздырғышы шырышты қабаттар немесе терідегі зақымданулар арқылы енуі мүмкін. Денеге қадалған кенені мұқият алып тастау керек. Кенені пинцет қолдана отырып, теріге қадалған тұмсығын қалдырмауға тырысып, сағат тілімен ақырын шығарып алу қажет. Бұл қолға қолғаптар кию арқылы жүргізілуі тиіс. Кенені алып шыққан соң қолды сабындап жуып, ал шаққан жерді йодпен залалсыздандырады.
Кенеге керосин, май, ацетон немесе басқа да сұйық құюға, сондай-ақ оны теріден бөлу үшін кенені қыздыруға болмайды. Қауіпсіздік мақсатында медициналық мекемеге жүгінген дұрыс.
Кене шаққан адамдарға Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы ауруының бастапқы белгілерінің мүмкіндігін анықтау үшін 14 күн бойы күнделікті екі рет қызуын өлшеу арқылы медициналық бақылау орнатылады.
Әрбір адам өзін кене шағудан қорғау үшін келесі ережелерді сақтауы, атап айтқанда:
— кененің денеге жанасу мүмкіндігін азайтатындай киімдер кию;
— кенелерді жасқандыратын репелленттермен киімді пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес өңдеу;
— жабысқан кенелерді анықтау үшін өзіне және бір-біріне жиі (әрбір 10-15 минут сайын) бақылау жүргізу;
— тікелей шөпке отырмау және жатпау;
— табиғат аясынан келгеннен кейін киімді және денені толықтай қарап шығу;
— кене болу мүмкіндігін ескере отырып жаңадан жұлынған гүлдер мен сырт киімдерді бөлмеге әкелмеу;
— жануарларды союмен және етін бөлшектеумен айналысатын адам терісіне жануар қанының, тінінің және сұйықтығының байланысын болдырмайтын қорғаныштық қолғаптар мен киімдер пайдалануы қажет.
Кенелерден қорғану ережелерін сақтау және уақтылы медициналық көмекке жүгіну сізді аса қауіпті инфекцияның – Конго-Қырым геморрагиялық қызбасының пайда болуы мүмкіндігінен сақтайтынын есіңізден шығармаңыз.
М.БАҚЫТҚЫЗЫ,
Сауран аудандық СЭББ бөлім басшысы.