Қазіргі таңда жиі сөз болып, талқылауға түсіп жүрген тақырыптардың бірі – әлеуметтік медициналық сақтандыру мәселесі. Бұл тақырып қоғамда қайта-қайта көтеріліп, әңгіме болып жүргені де жасырын емес. ҚР Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Шәріпбайқызы Әлназарова Түркістан және Сауранға келген сапарында да халықпен кездесуде осы маңызды мәселеге байланысты арнайы тоқталған болатын.
«Ең бастысы, халықты медициналық қызметпен қамту. Себебі, бүгінгі күні Қазақстан бойынша өздеріңізге белгілі, медициналық сақтандыру жүйесіне кіру үшін он бес осал топтар мемлекет тарапынан қамтылып отыр. Ол он екі миллионға жуық халық. Сонымен қатар, экономикалық белсенді халықтың ішінен бүгінгі күні үш жарым миллионға жуық халық медициналық сақтандыру жүйесіне енбей отыр. Яғни, бұл дегеніміз, біз бұл азаматтарға тиісті деңгейде жоспарлы көмек көрсете алмай отырмыз. Тиісті скринингтерді толығымен жүргізуге ол да өз кедергісін келтіріп отыр», — деп алаңдаушылық білдірген еді.
Сондай-ақ, еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінде де сақтандырылмаған адамдар мәртебесін бекітуге байланысты түрлі категорияға бөлінген. Мәселен, «А» категориясы өзіне-өзі қолжетімді айлығы бар кісілер. «Е» категориясы жұмыссыз болып еш жерде тіркелмеген, табыс көзі де жоқ адамдар. Міне, осындай топтағылар өзін-өзі әлеуметтік медициналық сақтандыруға тиіс.
Еліміздің бас дәрігері айтса айтқандай, мен бүгін әлеуметтік медициналық сақтандырудың тиімді тұстары туралы қысқаша айтып өтсем деймін.
2017 жылдан бастап елімізде міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) жүйесі енгізілді. Бұл жүйенің әрбір қазақстандық үшін маңызы жоғары әрі ел тарихындағы маңызды шешімдердің бірі болды. Оған дейін медициналық сақтандыру ерікті түрде болды. Бірақ басты болып саналатын екі функцияны: бүкіл халықты медициналық сақтандырумен қамту, медициналық көмектің сапасы мен қолжетімділігін едәуір жақсарту жайын толық қамти алмады. Ал әлеуметтік медициналық сақтандырудың енгізілуі үлкен өзгерістерге жол ашты. Алда тағы не күтіп тұр?
МӘМС жүйесін енгізу — әлемдік сәннен қалып кетудің амалы емес. Қазақстан халқын сапалы медициналық қызметпен қамтамасыз ету және шығындарын азайту басты назарда. Тағы бір айта кететіні, қазіргі таңда дамыған елдерде медициналық сақтандыру жолға қойылған. Әрбір адам өмірі үшін бұл жүйені маңызды санайды.
Мысалы, Жедел жәрдем қызметі, қант диабеті, туберкулез, қан қысымы, оқыстан құлап жарақат алса, тамақтан улану сияқты кенеттен болатын жағдайларға байланысты аурулардың сақтандырылған-сақтандырылмаған мәртебенің қатысы жоқ. Олардың бәріне бірдей шұғыл жағдайда келгенде көмек көрсетіледі. Ал, мерзімі келгенде скринингтен өту, тексерілу, жоғары мамандандырылған көмек алу, тәулік бойы стационарға жату, белгілі бір отаны жасату үшін әрбір адамның сақтандырылған мәртебесі болуы шарт. Көпшілікке белгілі, әрбір жасалған медициналық көмектің өзінің бекітілген құны бар. Нарықтық экономика кезінде олай болуы заңды да.
Бүгінгі таңда Түркістан қаласындағы емдеу орындарында, соның ішінде өзім еңбек етіп жүрген қалалық орталық ауруханасында да бұрын жергілікті халықтың қолы жете бермейтін, тек қана ірі қалаларда жасалып келген күрделі оталар жасалуда. Мысалы, тізе, жамбас, буын ауруларына оталар, импланттар, кардиостимулятор оталары сәтті жасалып жүр. Міне, осындай оталар өте қымбат, жеке азаматтардың өзі төлеуге шамасы келе бермейтін оталарға да әлеуметтік медициналық сақтандыру қызметі арқылы қол жеткізуге болады. Сондықтан да, әлеуметтік медициналық сақтандырудың осындай тиімді тұстарын дер кезінде пайдалана білейік дегім келеді. Ең бастысы, ауырмайық! Ауырмай тұрып, тексеруден өтіп, аурудың алдын алу үшін де әлеуметтік медициналық сақтандырудың маңызы зор.
Мақала соңында айта кетейік, Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры Қазақстанда 2020 жылдан бастап жұмыс істейді. Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының басқарма төрағасының орынбасары Ілияс Мұхамеджан Орталық коммуникациялар қызметіндегі дөңгелек үстелде жүйеге қатысты өзекті мәселелерді және адамдардың не себепті МӘМС жарналарын төлегісі келмейтіндерін айтып берді.
Қазақстанда әлеуметтік медициналық сақтандыруды енгізу бірінші кезекте азаматтардың әлеуметтік және экономикалық жағдайына қарамастан, сапалы әрі қолжетімді медициналық көмектің жалпыға бірдей қолжетімділігін қамтамасыз ету қажеттілігінен туындады. Денсаулық сақтауды қаржыландырудың жаңа тетігін құру және Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорына жарналар мен аударымдар аудару арқылы мемлекет, жұмыс берушілер және халық арасында қаржылық жүктемені әділ бөлу көзделді.
Бұл ретте мемлекет МӘМС жүйесіндегі мәртебесіне қарамастан әрбір азаматқа қолжетімді тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемін қамтамасыз етумен қатар, халықтың әлеуметтік осал топтарын, оның ішінде балалар, жүкті әйелдер, мүгедектігі бар адамдар, зейнеткерлер, жұмыссыздар және т. б. қорғауды өзіне қалдырды. Бүгінгі таңда мемлекеттік бюджеттен аударымдар 15 жеңілдік санатына кіретін 11,7 млн адамға жүргізіледі.
«Кез-келген жүйе секілді, МӘМС үздіксіз жетілдіріліп келеді және өзгеріп отыратын қажеттіліктерге бейімделуде. Біріншіден бұл халықтың медициналық көмекке деген барлық қажеттілігін толық қамтуға және жабуға мүмкіндік бермейтін төмен сақтандыру ставкалары. Бұл ретте, сақтандырылған азаматтарға, олардың төлеген жарналарының сомасына қарамастан МӘМС қызметтері шектеусіз көрсетілуі мүмкін. Мысалы, дербес төлеушілердің бір жылға төлеген жарнасы 42 мың теңгені құрайды, ал буынды ауыстыру операциясының құны 1,5 млрд теңгеден басталады», — деді Ілияс Мұхамеджан.
Бастапқыда МӘМС ставкалары: жұмыс берушілер үшін – 5%-ға дейін, қызметкерлер үшін — 2%-ға дейін, мемлекет үшін орташа жалақының 7%-на дейін, ЖК және өзін-өзі жұмыспен қамтығандар үшін ЕТЖ-дан 7%-ға дейін болуы тиіс еді. Ал қазір 3% жұмыс берушінің қаражатынан және 2% қызметкерлердің есебінен төленеді. Сонымен қатар, жарналар бойынша шектеу қойылды – жұмыс берушілер үшін 21 мың теңгеден және қызметкерлер үшін 14 мың теңгеден аспайды (10 ЕТЖ аспайды). ЖК табысына қарамастан (4900 теңге) 1,4 еселенген ЕТЖ-дан 5% төлейді. Дербес төлеушілер ЕТЖ-ның 5% төлейді, яғни 3500 теңге. Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар бірыңғай жиынтық төлем (БЖТ) төлейді. Демек, медициналық сақтандыру қорына оның тек 40%-ы ғана түседі, яғни облыстық және республикалық маңызы бар қалалардың тұрғындарынан МӘМС үшін 1 380 теңге, ауыл тұрғындарынан 690 теңге түседі.
«Екіншіден — азаматтардың барлығы МӘМС жүйесімен қамтылмаған. Қазір 3 млн астам адам медициналық сақтандыру жүйесінен тыс қалып отыр. Бұның басты себептерінің бірі — ТМККК, ол медициналық көмек түрлерінің үлкен көлемін өзіне қалдырады және халықты МӘМС жарналарын төлеуге ынталандырмайды», — деді Әлеуметтік медициналық сақтандыру қорының басқарма төрағасының орынбасары.
Оның айтуынша, жергілікті атқарушы органдардың халықты МӘМС жүйесімен қамтуды қамтамасыз етуге қызығушылығы төмен. Осы бағытта Қор Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігімен «Отбасының цифрлық картасы» бағдарламасы аясында жұмыс атқаруда.
Бұл жүйе еліміздегі барлық азаматтардың жынысына, жасына, әлеуметтік мәртебесіне, тұрғылықты жеріне және табысына қарамастан медициналық көмекте тең қол жетімділікке кепілдік береді.
МӘМС – міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру. Қысқартып айтқанда, МӘМС мемлекеттің, жұмыс берушінің және әрбір адамның ортақ жауапкершілігіне негізделген. Бұл ретте мемлекет экономикалық белсенді емес халық үшін жарналарды жүзеге асыратын болады. Әртүрлі табыс деңгейі бар адамдарға сапалы медициналық көмекке тең қол жеткізуін қамтамасыз ету үшін қаржы ағындарын қайта бөлу қажеттілігі туды. Яғни, өз денсаулығын нығайту және халықтың денсаулығын қорғау ауыртпалығын бөлу арқылы қоғамдық ынтымақтастыққа қол жеткізуді, сақтандыру мәдениетін дамытуды, бәсекеге қабілетті медициналық ұйымдардың қызмет көрсету сапасын жақсартуды көздейді. Сондай-ақ, әкімшілік шығыстар төмендеген кезде денсаулық сақтау жүйесінің жоғары тиімділігін, жеткізушілерден медициналық көмекті сатып алу және өңірлер бойынша қаражатты бөлудің бірыңғай қағидаларын қалыптастырады.
Жан-жақтылық пен әлеуметтік әділеттілікті, ынтымақтастықты көздеген жүйені қаржыландыру үшін жарнаны кім төлейтініне де тоқтала кетейік. Ол жұмыс берушілер, жұмысшылар, азаматтардың өздерінің, сондай-ақ, әлеуметтік әлсіз санаттағы және жұмыс істемейтін халықтың мемлекеттік бюджеттен сақтандыру жарналарының түсімдерінен құралады.
Қаражаттар әлеуметтік медициналық сақтандыру қорында жинақталады. Қор жасалған шарттар негізінде медициналық қызмет жеткізушілеріне төлемдер жасайтын болады. Азаматтар мен денсаулық сақтау ұйымдары қызмет көрсету сапасына байланысты шағымдануға құқылы.
Медсақтандырылғандар үшін келісімшарт жасасқан мекемелер қызмет етеді. Бұл ретте келісімшарт мемлекеттік және жеке мекемелермен жасалады. Қор медициналық қызметтер жеткізушілерінің қатаң іріктеуін жүзеге асырады. Және тек қана белгіленген талаптарға сай келетіндер, сақтандырылғандарға көмек көрсетеді. Осылайша, Қор өз мүшелеріне жеке немесе мемлекеттік медицина ұйымын таңдауды ұсынады.
Көрінуге келген адамның медициналық сақтандыруы бар екенін білу үшін медициналық ұйымдағы қызметкерге оның ЖСН-ін бірыңғай электронды деректер қорына енгізуі жеткілікті. Егер аударымдар жүргізіліп жатса, онда өтініш беруші адам сақтандыру ұсынатын қызметтердің барлық түрін пайдалануға құқығы бар. Егер жоқ болса, оған медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде көмек көрсетілетін болады, ал қалған шығындарын өзі төлейді.
Бұл болашақта кірістің өсуімен тұрақты қаржыландыру, барлық бизнес-процестерді басқаруда дербестік, қағазбастылықтан құтылу болып табылады. Сондай-ақ, МӘМС жағдайында пациент үшін бәсекелестік күшейтіледі. Бұл жалақы деңгейін арттыруға да ықпал етпек. Ал, халық сапалы медициналық көмекке қол жеткізіп қана қоймай, науқастардың амбулаториялық дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету пакетін кеңейте түспек.
М.БАҚЫТҚЫЗЫ,
Сауран аудандық СЭББ бөлім басшысы.