Сауран ауданының денсаулық сақтау саласы мамандары аудан тұрғындарына ақпараттық танымдық ақпараттар ұсынып келеді. Адам денсаулығы ең үлкен байлық саналғандықтан, әрбір тұрғыннан өз денсаулығына бейжай қарамауды сұраймыз. Мамандар кеңесі арналатын бүгінгі тақырып — ішек инфекциясы туралы болмақ.
Ішек инфекциясы – біріншіден ас қорыту жолын зақымдайтын жұқпалы аурулардың бір тұтас тобы. Микроорганизмдердің бірнеше тобы: бактерия, вирус және қарапайымдылар жіті ішек инфекцияларының себебі болып табылады.
Инфекция көзі – науқас адам немесе жіті ішек инфекция қоздырғыштарының тасымалдаушысы. Айналадағы адамдар үшін, әсіресе, аурудың жеңіл, анық байқалмайтын және симптомсыз түрлеріне шалдыққандар өте қауіпті. Микробтар науқастардан және тасымалдаушылардан нәжіс, құсық және зәр арқылы сыртқы ортаға бөлінеді.
Жіті ішек инфекцияларын қабылдағыштық өте жоғары боп келеді. Ересек адамдар мен балалар, әсіресе, 1 жастан 7 жасқа дейінгі балалар жиі ауруға шалдығады. Жұқтыру қаупі организмге түскен қоздырғыштың мөлшеріне, вируленттігіне, сондай-ақ асқазан-ішек жолдарының барьерлік және ферментативті функциясына және организмнің қабылдағыштығына байланысты.
Ауру нәжіс-ауыз арқылы, тамақ, су және тұрмыстық жанасу арқылы жұғады. Қоздырғыштың ағзаға түскен кезінен бастап ауру белгілері пайда болғанға дейін, бірнеше сағаттан 7 күнге дейін созылуы мүмкін. Инфекциямен ауырғаннан кейін иммунитет 3-4 айдан 1 жылға дейін тұрақсыз болады, осыған байланысты, аурудың қайталануы әбден мүмкін.
Тамақ, су, тұрмыстық заттар, ойыншықтар аурудың берілу факторлары болып табылады, кейбір инфекцияларды жәндіктер (шыбындар, тарақандар) таратады. Сондай-ақ антисанитарлық жағдайлар, жеке гигиена ережелерін сақтамау, санитарлық ережелерді сақтамай дайындалған тамақ өнімдері жіті ішек инфекцияларын жұқтыруы да мүмкін.
Жіті ішек инфекцияларының көпшілігі жоғары тұрақтылығымен ерекшеленеді. Мысалы: іш сүзегі мен паратифтің қоздырғыштары сүтте 70 күннен астам, ал суда бірнеше ай тіршілік ете береді. Дизентерия микробтары сүтте шамамен 6 күн тіршілік етеді және көбейеді, өзен суында 35 күнге дейін сақталады, вирустар қоршаған ортаның түрлі объектілерінде 10-15 күннен бастап 1 айға дейін, нәжістерде 7 айға дейін сақталады.
Жіті ішек инфекцияларының негізгі алдын алу шаралары:
– Жеке гигиена ережелерін сақтау, тамақ ішердің алдында және дәретханадан шыққаннан кейін қолды сабынмен мұқият жуу;
– Су ішу үшін тек қайнатылған немесе бөтелкедегі суды пайдалану;
– Пайдаланудың алдында жеміс пен көкөністі жақсылап жуып, қайнаған сумен шаю;
– Тамаққа термиялық өңдеуден өткен өнімдерді пайдалану. Тамақты ұзақ, тіпті тоңазытқыштың өзінде ұзақ сақтамау;
– Тез бұзылатын тамақ өнімдерін тек салқын жерде сақтау, жарамдылық мерзімі өткен азық-түлікті пайдаланбау;
– Шикі өнімдерді өңдеу үшін жеке асүй жабдықтарын (пышақ және кесу тақтайлары) қолдану. Шикі өнімдерді дайын өнімдерден бөлек сақтау;
– Тек арнайы белгіленген орындарда ғана шомылу. Су қоймаларда және бассейндерде шомылған кезде ауызға судың кетпеуін қадағалау;
– Үйді, ауланы таза ұстау.
Жедел ішек инфекциялары – әлемде ең көп таралған инфекциялардың қатарына жатадыБарлық ересектердің, әсіресе, балалардың дизентериямен, сальмонеллезбен, колиэнтеритпен және басқа да жедел ішек инфекцияларымен ауырмаған бірде-бір ел жоқ.
Жұқпалы жедел ішек ауруларының көбейетін мезгілі жаз айлары болып есептеледі. Ішектің ауруға шалдығуынан, кейде іштің бұзылуы организмінің кейбір тағамдарды қорыта алмауымен байланысты. Ішек инфекциясы-жұқпалы ауру. Инфекция ауыз арқылы жұғып, қоздырғышы ішекте өсіп жетіледі де, микробтары нәжіспен ілесіп сыртқы ортаға тарайды. Инфекция гигиеналық тазалықтың төмен дәрежеде болуынан, азық-түліктерден, мәселен, жуылмаған көкөністерден, пісірілмеген сүттен, сапасыз тағамдарды пайдаланғаннан, шала пісірілген тағамдарды қолдану, сондай-ақ, ауыз суды қайнатпай ішкендіктен, лас суға түскендіктен жұғады. Жаз айларында инфекцияны көп жағдайда шыбындар таратады. Аурудың алғашқы белгілеріне іштің жиі-жиі өтуі, дене қызуының көтерілуі, сәбидің емшектен бас тартуы, асқа тәбеті болмау, шөлдеу, құсу, бас ауру, жалпы әлсіздік, селқостық, мазасыздық, ауырсыну, дәретінде қан қоспасының немесе кілегейдің пайда болуы жатады. Мұндай кезде дәрігер келгенше немесе жеткенге дейін біраз уақыт кетеді. Сондықтан мүмкіндігінше ем жасай бастаған жөн. Ол үшін сұйықтықты мол, көбірек ішкізу керек. Өздігінше емделу аурудың асқынуына әкеліп соғуы немесе созылмалы формаларына ұласуы мүмкін. Антибиотик қабылдау сырқаттың клиникалық сипатын өзгертеді, мұның өзі дұрыс диагноз қоюды қиындатады.
Ішек инфекциялары бұрыннан «лас қолдың ауруы» деп аталады. Сондықтан сырттан келгенде қолыңызды сабындап жуыңыз деген қарапайым ережелер туындайды. Осындай қарапайым ережемен сіз өзіңізді де және отбасы мүшелерін де әртүрлі инфекциялардан қорғай аласыз.
Ішек инфекцияларының пайда болуының алдын алу үшін тағамдық азық-түліктердің жарамдылық сапасы өте маңызды – көптеген тағамдарда бактериялар тек қана өміршеңдігін сақтап қана қоймай, олар ауру тудырушы қасиетімен адамның қолымен тағамды ауызына апарғанда асқазан-ішек жолына лас қолы арқылы, ластанған су арқылы, сапасыз азық-түліктер арқылы түсіп қарқынды түрде көбейеді. Әсіресе, пайдаланар алдында термиялық өңдеуден өтпейтін тағамдар өте қауіпті. Ондай тағамдарға салаттар, винегреттер, сондай-ақ жемістер мен жидектер жатады. Салаттар мен винегреттерді, әртүрлі тұздықтар мен гарнирлерді тоңазытқышсыз түнге қалдыруға болмайды. Жаз және күз маусымында сүт және сүт өнімдерінде бактериялардың көбеюіне қолайлы жағдайлардың туындайтынын білу керек. Жеке адамдардан сатып алған құйылып сатылатын сүтті міндетті түрде қайнату керек. Бұл ретте тұрғындарды жуылмаған және бұзылған көкөністерді, жемістер мен жидектерді, қауын-қарбызды тағам-ға қолданбауға шақырамыз.
Өкінішке қарай, ауданымыздағы арнайы емес орындардағы, әсіресе базарлар маңындағы аймақтардағы сауда бойынша ахуал мәз емес. Өзіңіз білетіндей және көріп жүргендей, азық-түлік өнімдері жерден қолмен, арнайы киімсіз, санитарлық кітапшасыз сатылады. Соңғы кездері жұмыртқаны және тауық етін тұтынумен байланысты жағдайлардың жиілегенін сараптама көрсетіп отыр. Дүкендерде тауық еті сатылғанда +2, +3 градустық температурада 2 тәуліктен артық болмауы керек, бөлме температурасында жұмыртқа 25 тәуліктен артық сақталмауы керек. Құс еті мен жұмыртқаны сатып алғанда, олар қорапта болса да, бөлек пакеттерге салу керек.
Өнімдердің жақсылап қуырылуы мен қайнатылуына көңіл бөліңіз. Етті қайнатқанда ірі кесек жасамай 1 сағаттан кем емес, жұмыртқаны 15 минуттан кем емес қайнату керек. Жұмыртқаны шикі немесе шала қайнатылған күйінде қолданбаңыз.
Қорыта айтқанда, жоғарыдағы айтылған іс-шараларды күнделікті өмірде пайдалану арқылы іш ауруының алдын алуға болатындығын ескертеміз.
Ыстық ауа райында асқазан-ішек инфекциялары көбейеді. Ол іштің ауыруы, іш өту және құсу сияқты шағымдармен байқалады.
Инфекция әдетте жеңіл өтеді және бірнеше күн ішінде өздігінен кетуі мүмкін, бірақ құсу мен іш өтуі ауыр жағдайда денеден су мен электролит жоғалуы көбейгендіктен ауруханаға бару керек.
1. Қолыңызды жиі жуыңыз
Инфекцияны болдырмаудың ең маңызды ережесі қолды жиі жуу болып табылады. Қолдан тағамға берілетін микроорганизмдер ас қорыту жүйесінде инфекцияларды тудыруы мүмкін. Дәретхананы пайдаланудан, үй мен бау-бақша шаруасынан және үй жануарларына қолыңызбен тигеннен кейін міндетті түрде қолыңызды жуыңыз. Азық-түлік өнімдерін қолмен ұстамас бұрын қолды жуу өте маңызды. Қолды кем дегенде 30 секунд сабынды сумен саусақ арасына қоса ысқылау арқылы жуу керек.
2. Гигиена
Қолайсыз ортада сақталған немесе ашық жерде ұзақ уақыт тұрған тағам асқазан-ішек инфекциясының ең үлкен себебі ретінде қарастырылады. Ыстық ортада микроорганизмдер оңай көбейіп, асқазан-ішек инфекциясын тудыруы мүмкін.
Ашық жерде сатылатын тағамдар мен сусындардан, жарамдылық мерзімі өтіп кеткен өнімдерден, пастерленбеген сүт пен сүт өнімдерінен аулақ болыңыз. Тағамды тоңазытқышта ұзақ уақыт ұстамаңыз.
Шикі көкөністер мен жемістерді таза сумен жақсылап жуыңыз. Ұзақ уақыт бойы ашық жерде сақталатын тұздық, майонез және кілегей қосылған тағамдар, әсіресе ашық буфет беретін орындарда инфекцияның маңызды көзі болуы мүмкін.
Шанышқылардың, пышақтардың және қасықтардың таза екеніне көз жеткізіңіз. Тамақты жалаң қолмен ұстауға болмайды.
3. Сусындарға қосылған мұзға абай болыңыз
Әсіресе жаз айларында жұқпалы аурулардың таралуында су маңызды рөл атқарады. Кран суы мен бақылаусыз ауыз суынан аулақ болыңыз. Қажет болған жағдайда суды қайнатып ішіңіз. Сусындарды салқындату үшін оларға қосатын мұзға абай болыңыз, өйткені тіпті мұз инфекцияның маңызды көзі болуы мүмкін. Мекемелерде кран суынан мұз жасау және мұз машиналарын күнделікті тазаламау мұздағы инфекцияның ең үлкен себептерінің бірі болып табылады.
4. Қай жерден шыққаны белгісіз суды тұтынуға болмайды
Әсіресе жазда ең маңызды ластану көзі болып табылады. Тазалығы сенімсіз жерден су ішуге болмайды.
5. Жүзу бассейні
Жазғы аптапта салқындау үшін кіретін жүзе бассейн мен ластанған теңіз де инфекцияны тудыруы мүмкін. Әсіресе жүзу бассейндерін лайықты түрде және жиі тазаланғанына көз жеткізіңіз. Толып жатқан және нашар тазартылған жүзу бассейндері асқазан-ішек инфекциясына, сондай-ақ көзге қауіп төндіреді. Суды жұтып алмауға тырысыңыз.
6. Жақсы пісірілген тағамды тұтыныңыз
Атап айтқанда, ет, тауық, балық сияқты жақсы пісірілген ақуыздарға назар аударыңыз. Сонымен қатар көкөністер мен жемістерді мұқият жуу маңызды.
Тамақты дұрыс пісіру бактериялардың көбеюінің алдын алады.
7. Ортақ қолданылатын дәретханалар микробтардың көзі болып табылады
Дәретханалардың таза болуы, асқазан-ішек инфекциясымен ауыратын адамдар пайдаланатын дәретханаларды жүйелі түрде тазалау және ортақ сүлгілерді қолданудан аулақ болу өте маңызды.
Асқазан-ішек инфекциясына тап болсаңыз, төмендегі шешім ұсыныстарын орындаңыз:
• Инфекция кезінде денеңізді су, тұз және минерал қолдауымен қамтамасыз етіңіз. Таза сода тұтыныңыз.
• Іш өтуіңіз кеткенше майсыз және талшықтары аз диетаны жасаңыз.
• Іш өту кезінде майсыз сорпа, майсыз сыр, йогурт, пісірілген картоп, алма, шабдалы, банан және сәбіз сияқты тағамдарды тұтыныңыз.
• Осы кезеңде кебек нанынан, майлы және қантты тағамдардан, дәмдеуіштерден, көкөністер мен целлюлозасы көп жемістерден аулақ болыңыз.
• Халық арасында іш өтуді азайтатын құрғақ кофе мен шайды тұтынудан аулақ болыңыз. Өйткені кофе мен шай ағзадан сұйықтықты жоғалтады. Таза ауыз суын көп ішіңіз.
Жіберілген ең маңызды қателіктердің бірі – дәрігердің кеңесінсіз іш өтуге қарсы препараттарды қолдану. Іш өтуге қарсы препараттарды санасыз қолдану ішектің қозғалысын баяулатып, ас қорыту жүйесіндегі зиянды микроорганизмдердің шығуын тоқтатады және ішек ауруының одан әрі асқынуына әкеледі.
Ұзақ уақытқа созылған, емге жауап бермейтін, қанды және шырышты іш өту кезінде міндетті түрде гастроэнтеролог бір маманға барған жөн. Өйткені ішектің негізгі ауруы болуы мүмкін.
Асқазан-ішек инфекциясын емдеуге көмектесетін шөптер
1) Лимон суы
Ішек инфекциясын емдейтін шөптердің бірі болып табылатын лимон суы ішектегі қабынуды тазалауға да көмектеседі.
2) Сарымсақ
Ішек инфекциясын үйде емдеген кезде күніне 2 түйір шикі сарымсақты тұтыну ұсынылады.
3) Зімбір
Зімбірдің құрамындағы бактерияға қарсы заттар инфекцияның таралуына жол бермейді.
4) Куркума
Бұл ішекте пайда болатын және таралатын инфекцияның алдын алуда тиімді.
5) Бал қосылған су
Бал қосылған суды ішкенде ішектегі инфекцияны тазарта бастайсыз.
6) Жалбыз шайы
Жалбыз шайы — ішектерді босаңсытатын шөп шайы. Инфекцияға қоса қабынуды тазартады және ішектің дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.
7) Картоп шырыны
1 картоптың қабығын аршып, жақсылап жуыңыз, содан кейін үккіштен өткізіңіз. Үгітілген картоптың шырынын сүзіп, таза күйінде ішіңіз.
8) Зығыр тұқымы
Зығыр тұқымы — ішек инфекциясы кезінде ішектерді жинайтын және ас қорытуды жеңілдететін бір шөп.
9) Қолдың йогурты
Ішектегі бактерияларды кетіруді жеңілдететін қолдың йогурты иммундық жүйені нығайту арқылы инфекциядан арылуға көмектеседі.
10) Пияз
Ішекті шаршатқан қабынуды тазарту үшін шикі пиязды тұтыну ұсынылады.