Халықты иммунизациялау дегеніміз не және ол не үшін жасалады?
«Вакцинация – ата-аналар үшін балаларын жұқпалы аурулардың ауыр зардаптарынан қорғаудың жалғыз, ең тиімді және баламасы жоқ әдіс.
«Вакциналарды ойлап шығару – медицинаның ең үлкен жетістігі. Өзіңізді және балаңызды денсаулыққа қайтымсыз зиян келтіретін, кейде өліммен аяқталатын қорқынышты аурулардан қорғаудың ең тиімді және кейде жалғыз жолы болып табылады. 21 ғасырда кейбір ата-аналар балаларын вакцинациялаудың тиімділігі мен қажеттілігіне қатысты әлі де күмәндануда.Бұл күмән вакцина туралы халықтың дұрыс ақпараттанбауынан,сондықтан вакцина туралы толық ақпарат берейін
Иммунизация – адамның жалпы инфекцияларға қарсы иммунитетін нығайту және организмнің жұқпалы агенттердің әсеріне қарсы тұру қабілетін арттыруға бағытталған процесс. Халықты вакцинациялау үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы, сондай-ақ Денсаулық сақтау министрлігі бекіткен егу құрамдары қолданылады.
Иммунизацияның мәні иммунитеттің қарсы реакциясын тудыру үшін организмге әлсіреген немесе өлі микробтар түрінде вакцина салу болып табылады. Организм әлсіреген патогендік микрофлорамен бетпе-бет келгенде, белсенді түрде антиденелер бөліне бастайды, олар кейіннен күнделікті өмірде патогендік микробтармен соқтығысқан кезде қорғаныс рөлін атқарады.
Иммунизацияның түрлері:
Белсенді иммунизация иммундық жүйенің реакциясын тудыру үшін тірі, әлсіреген немесе өлі микроорганизмдер түрінде антиген енгізуді білдіреді. Адамның иммунитеті жеткілікті мөлшерде антиденелер бөлгенде, тек 2 аптадан кейін нәтиже болады. Алайда, белсенді иммунизацияның әсері 1 жылдан бірнеше онжылдыққа дейін сақталады.
Пассивті иммунизация – организмге жұқпалы аурулардың кейбір қоздырғыштарына қарсы дайын антиденелерді енгізу. Иммунизацияның бұл түрі бірден әсер етеді, сондықтан оны ауру өршіп кеткен жағдайларда қолдануға болады. Нәтижесі жылдам болуына қарамастан, пассивті иммунизацияның әсері қысқа, 1 аптадан 6 аптаға дейін созылады. Сондықтан ұзақ мерзімді қорғаныс қажет болған жағдайда белсенді иммунизация әдісі қолданылады.
Иммунизациялау қағидалары
Иммунизация – айтарлықтай маңызды іс-шара, оны немқұрайлы өткізуге болмайды, мынадай талаптар сақталуы керек:
1) иммунизация процесінде жас ерекшеліктеріне назар аудару;
2) емшараны дәрігердің қарап-тексеруінен кейін ғана жүргізу;
3) иммунизацияда пайдаланылатын препараттарды сақтау қағидаларын сақтау;
4) вакцинацияға арналған құрамды дайындау қағидаларын сақтау.
Қанша уақыттан кейін организм иммунизацияның әсерінен инфекцияға қарсы тұра алады?
Бұл иммунизацияда препараттың қандай түрі және қандай мақсатта қолданылғанына байланысты. Егер вакцина қолданылған болса, инфекцияға қарсы иммунитет екі аптадан кейін пайда болады және көп жылдар бойы сақталады.
Егер сарысу қолданылған болса, препарат құрамында дайын антиденелер болғандықтан иммунитет бірден пайда болады.
Алайда нәтиже келесі 6 апта ішінде ғана сақталады. Осы кезең аяқталғаннан кейін иммундық жүйе патологиялық микрофлораға қарсы тұру қабілетін жоғалтады.
Қазіргі уақытта Ұлттық профилактикалық екпе күнтізбесі шеңберінде 12 жұқпалы ауруға қарсы иммунизация жүргізіледі: В вирустық гепатиті; туберкулез; көкжөтел; дифтерия; сіреспе; полиомиелит; b типті гемофильді инфекция (ХИБ-инфекция); қызылша; эпидемиялық паротит; қызамық; пневмококкты инфекция; тұмау.
Иммунизация немесе вакцинация – адам ағзасына нақты бір инфекциялық ауру қоздырғышына қарсы иммунитет қалыптастыру мақсатында, аурудың жұғуының алдын алатын немесе оның кері әсерін азайтатын вакцина салу.
Вакцина дегеніміз не?
Вакцина – белсенді иммунитетті қалыптастыру арқылы нақты бір инфекциялық ауру қоздырғышқа арнайы ағза төзімділігін (иммунитетті) құруға арналған тірі, өлтірілген, әлсіздендірілген микроағзалар немесе олардың өнімдері.
Вакцинадан кейінгі реакция деген не?
Вакцинадан кейінгі реакция – иммунитеттің қалыптасу үдерісін көрсететін, бөгде антигенге адамның иммундық жүйесінің қалыпты жауабы.
Вакцинадан кейінгі реакцияның қандай түрлері бар?
Вакцинадан кейінгі реакция вакцинаға байланысты:
Жалпы түрде: дене қызуының көтерілуі, ауырсыну, дененің бөртуі, қабыну және т.б.Жергілікті түрде: қызару, ісіну, иненің орнының қатаюы (инфильтрат),аллергиялық реакция және т.б. болуы мүмкін.
Вакцинадан кейінгі асқыну дегеніміз не?
Вакцинадан кейінгі асқыну – патологиялық үдеріс түрінде көрінетін вакциналық реакция.
Біздің елімізде иммунизацияны қолдайтын қандай бағдарламалар бар?
Қазақстан Республикасының профилактикалық екпелерінің ұлттық күнтізбесі 21инфекциялық ауруға қарсы алдын алу шараларын қарастырады және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрі — ДДҰ) ұсыныстарына сәйкес. Халықты иммундау тегін жүргізіледі және вакцинацияға ДДҰ сертификаттаған, яғни сапасы кепілдендірілген вакциналар қолданылады.
Профилактикалық екпелердің ұлттық күнтізбесі дегеніміз не?
Қазақстан Республикасының профилактикалық екпелерінің ұлттық күнтізбесі –азаматтарға профилактикалық екпе жүргізудің мерзімі мен ретін белгілейтін нормативтік-құқықтық акт.
Екпені қайда жасатуға болады?
Түрғылықты мекенжай бойынша емханада немесе пациенттің қалауымен кез келген ақылы клиникаларда жасатуға болады.
Вакциналар – белгілі бір инфекциялық аурудың қоздырғышы болып табылатын микроорганизмдерден немесе осы микробтардың тіршілік ету өнімдерінен дайындалған препараттар. Вакциналарды өндіру кезінде оларды қажетсіз және зиянды заттардан тазартып, тек аурудан қорғау үшін қажет нәрселерді ғана қалдырады. Яғни, олар ауру тудыра алмайды, бірақ иммунитет жасауға қабілетті.
Вакцинация — бұл вакциналар мен басқа да иммунобиологиялық препараттарды адам ағзасына енгізу процедурасы, одан кейін онда инфекция қоздырғыштарынан қорғайтын антиденелер жасалады. Вакцинация кезінде ағзаның сау болуы маңызды. Егуден толық бас тартуға арналған көрсеткіштер-барлық вакциналар үшін осы вакцинаны алдыңғы енгізудің асқынуы, қатерлі ісіктер, тірі вакциналар үшін иммунитет тапшылығы жағдайы.
Вакцинациялау немесе профилактикалық препараттарды енгізу 20 инфекциялық ауруға қарсы жүргізіледі.
Қарсы егу жүргізілетін инфекциялардың мерзімі мен атауы Ұлттық егу күнтізбесінде көзделген.
Қазақстандағы балаларға бала тіркелген емханада міндетті профилактикалық егулер тегін қойылады.
Тегін егу бұл:
• туберкулезге қарсы (БЦЖ);
• гепатитке қарсы;
• полиомиелит, көкжөтел, дифтерия және сіреспе (АКДС);
• b типті гемофильді инфекция;
• пневмококк инфекциясы, қызылша, қызамық және паротит (шошқалар) және басқа да инфекциялар.
Профилактикалық егуді жүргізу мерзімдері ғылыми деректермен негізделген және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ұсынған.
Бірінші – перзентханада, өмірінің 1-4 күндері – туберкулезден (БЦЖ) және В гепатитінен егулер жасайды.
2 айда балалар гепатитке, полиомиелитке, көкжөтелге, дифтерияға және сіреспеге (АКДС) және В типті гемофильді инфекцияға қарсы кешенді егуді, сондай-ақ пневмококк инфекциясына қарсы вакцинаны алады.
3 айда көкжөтел, дифтерия және сіреспе (АКДС), полиомиелит және В типті гемофильді инфекциядан қайталап егулер жасалады.
Бір жасқа дейінгі соңғы екпелер – 4 айда – гепатиттен, полиомиелиттен, b типті гемофильді инфекция және көкжөтел, дифтериядан және сіреспеден вакцинациялаудың 3-кезеңі, сондай-ақ пневмококктық инфекциядан 2-ші егу.
12-15 ай жасында қызылшаға, қызамыққа және паротитке (шошқаборыққа) екпе жасау, полиомиелиттен және пневмококкты инфекциядан вакциналауды қайталау керек;
1,5 жаста – АКДС, полиомиелит және b типті гемофильді инфекция ревакцинациясы. Тағы бірнеше екпе мектеп жасындағы балаларды күтуде:
6 жаста (1 сыныпта) тағы да БЦЖ, қызылшаға, қызамыққа және паротитке қарсы және АКДС егу жасалады;
16 жаста – сіреспе мен дифтериядан (АДС-м) егу, оны одан әрі әр 10 жыл сайын қайталауға болады.
Халықтың келесі топтары профилактикалық егілуге жатады:
• профилактикалық егуді жүргізудің белгіленген мерзімдеріне сәйкес жасы бойынша тұлғалар (егу күнтізбесіне сәйкес);
• жұқпалы аурулардың табиғи ошақтарында (көктемгі-жазғы кене энцефалиті, сібір жарасы, туляремия, оба) тұратын және жұмыс істейтін халық;
• өзінің кәсіби қызметінің түрі бойынша тәуекел топтарына жататын тұлғалар: медицина қызметкерлері («В» вирустық гепатиті, тұмау);
• кәріз және тазарту құрылыстарының (іш сүзегі) қызметкерлері;
• өз денсаулығының жағдайы бойынша тәуекел топтарына жататын тұлғалар: қан құю алғандар («В» вирустық гепатиті);
• медициналық ұйымда диспансерлік есепте тұрған балалар (тұмау);
• балалар үйлерінің балалары, қарттар үйлерінің контингенті (тұмау);
• кез келген жануардың шағуына, сілекейленуіне ұшыраған адамдар (құтыру);
• тері қабаттары мен шырышты қабаттары бүтіндігінің бұзылуымен жарақат алған, жарақат алған адамдар (сіреспе);
• вакцинациялау эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша жүргізілетін жұқпалы аурушаңдық деңгейі жоғары өңірлерде тұратын адамдар («А» вирусты гепатиті, тұмау, қызылша, қызамық, эпидемиялық паротит, коронавирус инфекциясы).
Қандай жағдайларда ересектерге егу жасау ұсынылады?
Медицина қызметкерінің вакцинация алдындағы міндеттері
Вакциналарға қойылатын талаптар
Нұсқаулық
Анықтамалық ақпарат
Профилактикалық егулерді жүргізу үшін Қазақстан Республикасында тіркелген және қолдануға рұқсат етілген вакциналар пайдаланылады. Мемлекеттік тіркеуді және сертификатты беруді дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау ұлттық орталығы жүргізеді.
Қазақстанда балалар үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сертификатталған вакциналар сатып алынады. Вакцинаның елеулі жанама әсері туралы хабарламалар ДДҰ деректер базасына беріледі.
Қазақстанда тіркелген вакциналар туралы толық ақпарат дәрілік заттар мен медициналық бұйымдарды сараптау Ұлттық орталығының сайтында «Мемлекеттік тізілім» бөлімінде орналастырылады.
Сондай-ақ Қазақстанда тіркелген дәрі-дәрмектер, соның ішінде вакциналар туралы ақпаратты DariKz мобильдік қосымшасы арқылы алуға болады.
Вакцинаның жасалу кезеңдері
Жиі қолданылатын вакциналар жылдар бойына сыналып, адам ағзасына зиянын тигізбейтіндей дәрежеде жетілдіріліп отырады. Оның үстіне миллионнан астам адам жылына түрлі аурулардан қорғайтын вакцина ектіреді. Басқа дәрі-дәрмектер сияқты вакцина да ауқымды тексерістен өтеді. Оның зияны мен пайдасы сараланып, адам ағзасына қалай әсер ететіні сыналады. Содан кейін ғана вакцина қолданысқа енеді.
Жасалған кез келген вакцина қандай антиген иммундық реакцияны тудыра алатыны белгілі болғанша бірнеше сынақтан өтеді. Клиникаға дейінгі сынақтың бәрін адамның қатысуынсыз жасайды. Тәжірибелік вакциналар алдымен жануарларға сыналады. Сол арқылы оның қауіпсіздігі мен аурудың алдын-алу қабілетін анықталады.
Егер вакцина иммундық реакция тудыра алса, сынақ клиникалық дәрежеге өтеді. Бұл уақытта сынақтың бәрі адамның қатысуымен өтеді. Оның өзі үш кезеңнен тұрады.
Кезең 1
Вакцина бірнеше еріктіге егіледі. Сол арқылы вакцинаның қауіпсіздігін бағалап, оның иммундық реакция тудыратыны сыналады. Сонымен қатар оның дұрыс дозасы анықталады. Ереже бойынша ерікті ретінде тек жастар ғана қатыса алады.
Кезең 2
Кейін вакцина жүздеген еріктіге егіледі. Бұл кезеңде түрлі жас мөлшеріндегі адамдар мен түрлі құрамды вакциналар сыналады. Сонымен қатар вакцина алмаған адамдардан бөлек топ құрылады. Сол арқылы вакцина алған топтағы кез келген өзгеріс бақылауға алынады.
Кезең 3
Бұл кезеңде вакцина мыңдаған еріктіге енгізіледі. Алдыңғы кезең сияқты вакцина алмаған топ та бақылауда болады. Үшінші кезеңде оның тиімділігі және неғұрлым көптеген адамға әсері мен қауіпсіздігі анықталады. Сынақтың көбі әртүрлі елде, аймақта өтеді. Сол арқылы оның аймаққа байланысты тиімділігі де сыналады.
Екінші және үшінші кезеңде зерттеушілер де, еріктілер де кімнің вакцина, кімнің сынама құрылғы алғанын білмейді. Бұл әдіс арқылы олар қандай өнім алғанын біліп, алдын-ала тұжырым жасамауы үшін, оның тиімділігіне толық көз жеткізу үшін қолданылады. Сынақ аяқталғаннан кейін ғана еріктілер мен зерттеушілер кімнің вакцина алғанын біле алады.
Вакцинаның қолданысқа енгізгеннен кейін де тұрақты мониторинг шаралары жүреді. Ұзақ мерзім бойына қолданылса да зерттеушілер оны бақылауды тоқтатпайды. Сол арқылы оның әсерін анықтап, оны оңтайландыру шараларын іске арсырады. Басты мақсат — вакцинаның адам өміріне қауіпсіз болуын қамтамасыз ету.