Атмосфералық ауа ластануы қазіргі замандағы ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Халық санының өсуі мен адамның өндірістік және шаруашылық-тұрмыстық әрекеттерінің қарқынды жүруі ауаның қауіпті масштабта ластана бастауына және күтілмеген салдары дамуына әкеп соқты.
Атмосфераның табиғи жолмен ластануы-жанартаудың атқылауына, тау жыныстарының үгітілуіне, шаңды дауылдардын тұруына, орман өрттеріне (найзағай түскенде), теңіз тұздарының желмен аспанға көтерілуі мен ауадағы сулы ерігінді тамшыларының құрғауына, өлген организмдердің іріп-шіруі процестеріне байланысты. Атмосфераны табиғи жолмен ластайтындарға аэропланктондар, яғни, әртүрлі ауру қоздыратын бактериялар, саңырауқұлақ споралары, кейбір өсімдіктердің тозаңдары, сонымен қатар космос шаң-тозаңдары жатады. Космос шаңы атмосферада жанған метеориттер қалдықтарынан пайда болады. Жыл сайын жерге 2-5 млн тонна космостық шаң түсіп отырады. Табиғи шаң да Жермен жанасқан атмосфераның құрамдық бөлігіне жатады. Ол ауада қалқып жүретін радиустары 10−16-10−5м шамасындағы бөлшектерден тұрады. Атмосфераның төменгі қабаттарын шаңмен ластайтын көздердің арасында шөлді дала мен басқа да сусыз даланы айрықша атап кетуге болады. Атмосферадағы шаң буды суға айналдырумен қатар, күн радиациясын тікелей сіңіреді және тірі организмдерді күн сәулесінен қорғайды. Жанартаулар атқылағанда атмосфераға бірқатар химиялық ластағыштар — сынап, мышьяк, қорғасын, селен түседі. Ірі орман өрттері салдарынан да атмосфера көп мөлшердегі шаңмен ластанады.
Атмосфералық ластанудың жасанды (антропогендік) жолмен ластану көздеріне өнеркәсіптік кәсіпорындар, көлік, жылу энертетикасы, тұрғын үйлерді жылыту жүйелері, ауыл шаруашылығы және т.б. жатады. Тек өндірістік кәсіпорындардың ғана қоршаған ортаға әсер етіп ластануын мынадай негізгі түрлерге бөлуге болады: шикізат, материалдар, құрал-жабдықтар, отын, электр энергиясы, су, қалдықтар. Атмосфераға таралатындар: газ, бу, ауа тозаңы; энертетикалық: шу, инфрадыбыс, ультрадыбыс, діріл, электромагнитті өріс, жарық, ультракүлгін және лазерлі сәулелендірулер. Ауаны ластайтын компоненттердің химиялық құрамы отын-энергетика ресурстарының және өндірісте қолданылатын шикізаттың түріне, оларды өңдейтін технологияға байланысты болады. Техногенді шығарындылардың құрамында бірнеше мыңдаған қосылыстар кездеседі. Бірақ олардың ішінде ең көп мөлшерде, яғни, тонналап атмосфераға шығарылатындыларға қатты бөлшектер (шаң, түтін, күйе), көміртегі оксиді, күкірт диоксиді, азот оксидтері, фосфор қосылыстары, күкіртті сутек, аммиак, хлор, фторлы сутек жатады. Ғалымдардың зерттеуі бойынша өкпе паталогиясы мен атмосфералық ауаның ластануының арасында тікелей байланыс бар екенін көрсетеді. Күкіртті ангидридтің мөлшерінің көбеюі бронхиалды астма мен созылмалы бронхит ауруының асқынуьна алып келеді, адамдар мен жануарлардың тыныс алу жолдарына әсер етіп тыныс алуды қиындатады. Өсімдіктерде хлорофиллдердің бұзылуына әсер етіп әтижесінде фотосинтез процесі нашар жүреді, өсу баяулайды, ағашты өсімдіктердің сапасы төмендеп, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімі азаяды. Атмосфералық ауа құрамында күкірттің көп болуы металдардың таттануын (коррозия) үдете түсіп, ғимараттардың, өнеркәсіп бұйымдарының сапасының төмендеуіне алып келеді.
Атмосфералық ауаның ластануының алдын алу шалары тұрғын ауданда, елді мекендер арасында атмофералық ауаны ластайтын кәсіпорындар салуға тыйым салу, басым желді ескере отырып, оларды өнеркәсіптік аумаққа орналастыру, кәсіпорындар мен елді мекендердің арасына міндетті саңылаулар орнату, жаппай көгалдандыру, қалаларды жылыту, елді мекендерді газдандыру, бұл көптеген шағын қатты отын қазандықтарын жоюға әкеледі. Топырақ шаңының мөлшерін азайту үшін үй шаруашылығын қоқыстан тазарту, көшелерді тазалау және жуу сияқты жұмыстарды жүргізу қажет.
Статистикалық мәлі¬мет¬¬терге жүгінетін болсақ, жал¬пы Қазақ¬стан бойынша жыл са¬йын атмосфераға түрлі ста¬цио¬нарлық көздерден 2,5 миллион тоннадай, ал бір ғана кө¬лік¬тердің улы газдарынан 1 мил¬лион тоннадан асатын зиян¬¬ды заттар шығарылады екен.
Еліміздің көптеген қала¬ларын¬да және өнеркәсіп кәсіп¬¬орын¬дары көбірек шо¬ғыр¬лан¬ған аймақтарда атмо¬сфера¬лық ауа сапасының жа¬ғым¬сыз жағ¬дайларының қалып¬тас¬қан¬дығы және мұның сол жерлердегі халықтың ден¬сау¬¬лы¬ғына қауіп тудырып оты𬬬ған¬дығы да жасырын емес.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму бағдарламасының са¬раשּׁшылары жариялаған мониторингке сәйкес қазір хал¬қымыздың 5 миллионға жуығы немесе шамамен 30 пайызы еліміздің атмосфералық ауасы ластанған, ал, 2 миллиондай тұрғынымыз ауасының ластану деңгейі өте жоғары өңірлерде тұрып, өмір сүруде. Алматы қаласының атмо¬сфералық ауа бассейнінің сапасы да бүгінгі күннің өзекті әрі өте күрделі мәселесіне айналып отыр. Сонымен бірге ауа қабатын ластайтындай ірі кәсіпорындардың жоқтығына және орографиялық жағдайы қолай¬лы болғанына да қара¬мастан, өкінішке қарай Астана қаласы да ауа ластануының деңгейі жоғары қалалар санатына кіріп отыр.
Сондықтан қазіргі қалып¬тасып отырған экологиялық жағдайды жақсартуға, соның ішінде әсіресе, ауа қабаты лас¬тануының жоғары деңгейін болдырмау үшін Үкімет тарапынан төмендегідей жүйелі шаралар қабылдау қажет деп санаймыз:
— өнеркәсіп орындарынан шығатын ауаны ластайтын зиянды заттардың сол аймақ¬қа немесе жақын маңдағы ел¬ді мекендерге тигізетін әсері¬нің ең жоғарғы рұқсат етілген шы¬ғарындылар шегі мен қор¬шаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерінің жиынтық томын әзірлеу;
— өңірлердің экологиялық жағ¬дайларын жақсарту мақ¬сатында ауа қабатына улы заттарды шығаруды азайтуға бағытталған кешенді шаралар жоспарын жасау;
— атмосфералық ауа қабаты¬нының сапасын және оның өнеркәсіп кәсіпорындарының санитарлық-қорғау айма¬ғын¬да тұрып жатқан халықтың денсаулығына әсерін бақылап отырудың жүйелі шараларын жасау;
Сонымен бірге өнеркәсіп кәсіпорындарының метро¬логиялық қолайсыз жағдайда ауаға шығарылатын зиянды заттардың мөлшерін азайтуы мен автокөліктердің түтіндеуі мен оның улылығы деңгейін бақылауды күшейту қажет.
Атмосфералық ластаушы заттардың осындай «бай» құрамына қарамастан, біз олардың басым көпшілігін сезбейміз. Бірақ лас ауаның ағзаға әсері өте жақсы, көбінесе көтерілуде әрекет етеді. Лас ауадағы күнделікті өмірге қауіп төндіретін нәрсе:
• Көздің, мұрынның және тамақтың зақымдануы;
• тыныс алу жолдарының аурулары;
• Жүрек-тамыр аурулары (соның ішінде инфаркт);
• Өкпенің силикозы, өкпе рагы және ӨСОА – созылмалы обструктивті өкпе ауруы;
• Инсульт.
Күнделікті ластанған ауамен тыныс алу денеңізге және миыңызға тікелей және саналы түрде зиян келтіреді. Өкпенің ішкі бетіне кір бөлшектерінің түсуіне байланысты олар оттегін аз сіңіреді, миымыз оны аз қабылдайды, демек, тиімділік, сыни және шығармашылық ойлау қабілеті, анық ойлау қабілеті, тіпті сүйіспеншілік төмендейді. .
Сондықтан бізді қоршап тұрған ауаның барынша тазалығына ұмтылу маңызды және ол бізге ең маңызды нәрсе — өмірді береді.
Ауадағы қатты бөлшектер – олар неге қауіпті?
Микроскопиялық ұсақ бөлшектер (PM) ауада қалқып, ауа-лас қоспасын құрайды. Олар қалада көп, ал ауылдық жерлерде азырақ жүздеген түрлі көздерден өндіріледі. Кішкентай өлшемге ие болған PM өкпеге еркін енеді, ал салмағы бар олар ішкі бетіне орналасады. Өкпеде қалған өлшемі 10 мкм (үлкен) PM қабынуды, қатерлі ісіктерді және ісінуді тудыруы мүмкін. Өлшемі 2,5 мкм немесе одан аз (кішкентай) PM ауыр және созылмалы аурулардың дамуының факторы бола отырып, қанға түседі. Осы мәтіннің қалған бөлігінде біз оларды тиісінше PM10 және PM2.5 деп атаймыз.
Неліктен үй ішіндегі ауаның ластануы адамдар үшін қауіпті?
Құрылыс технологиясы дамыған үйлеріміз герметикалық болып келеді. Дегенмен, бұл ластанудан құтылудың емес, оның жиналуының факторы болып табылады, өйткені біз сыртқы ортадан соншалықты оқшауланбаймыз, өйткені біз табиғи айналымның арқасында сыртқы ауаның кірді сыртқа шығаруына жол бермейміз. Үй ішінде біз жұмыс істейміз, жаттығу жасаймыз, ұйықтаймыз, жуамыз, тамақ жасаймыз, косметика қолданамыз — мұның бәрі шаң мен кірді шығарады. Біздің өлі тері жасушалары үй шаңының 50% құрайды, олар жылдар бойы оңаша жерлерде жиналуы мүмкін. Ал шаң біз дем алатын ауада үнемі болады. Орташа алғанда, бір адамның өмірінде шамамен 17 жыл түсінде өтеді, оның әр тынысында шаң, аллергендер және бізді тұншықтыратын барлық нәрсе бар.
Сонда үй қауіпсіз баспана емес пе?
Өмір бойы тұтынылатын ауаның шамамен 50% үйде жұтылады. Және осыны біле тұра, өкпемізден минут сайын өтетін заттың тазалығын қамтамасыз ету үшін байыпты және барабар күш салуымыз керек. Нәтижесінде біз миллиондаған жылдар бұрын табиғаттың біз үшін анықтағанын – таза ауамен тыныстап қана қоймай, оның құрамында қазіргі өнеркәсіптік дәуірге қарағанда мыңдаған есе аз ластануы бар – жалпы біз өміріміздің сапасы мен ұзақ ғұмырын арттырамыз. өзіңізді жақсы денсаулық пен жақсы көңіл-күймен қамтамасыз етіңіз.
Үй-жайда пайда болатын шаңнан басқа, көшеден үй-жайға түсетін ластаудың жүздеген түрлері де бар. Үйде немесе кеңседе бұл сыртқы ластаушы заттар ішкі ластаушы заттармен әрекеттеседі, кейде олардың теріс әсерін арттырады. Нәтижесінде біз барлық жолақтардағы мыңдаған химиялық қосылыстардың қолжетімді коктейлімен дем аламыз.
Үй-жайлардың газ-ауа құрамын зерттеуге сәйкес, оларда көшедегі ауаға қарағанда 500% * көп кір, шаң, аллергендер және басқа заттар болуы мүмкін.
*Еуропалық респираторлық органдар журналына сәйкес, «Тыныс алу мүшелерінің денсаулығы және сыртқы әсердің сандық бағалауына негізделген үй ішіндегі ауаны ластаушылар» мақаласы.
Төменде біз әр үйде және кеңседе бізді күтіп тұрған қауіптерді егжей-тегжейлі қарастырамыз:
1. Шаң.
Үй шаңының көлемінің 50% дейін адам терісінің өлі жасушаларынан, оның сыртқы шырышты қабаттары мен шаштарынан тұрады. Адам ағзасында әрбір секунд сайын (!!!) 3,8 миллионға дейін, күніне 70-тен 330 миллиардқа дейін, жылына 120 триллионға дейін жаңарады (өледі және дүниеге келеді). Олардың жүздеген миллиардтары терінің бетінен құлап, үйдің бөлмелері арқылы таралады. Бір бөлмеде жұмыс істейтін жүздеген әріптестер шаңның құрамына бай генетикалық әртүрлілік қосады (бірақ кеңселердің көпшілігі үйлер мен пәтерлерге қарағанда жиі тазаланады).
Қалған 50% шаң — бұл әртүрлі аллергендер, үй шаң кенелерінің қалдықтары, бактериялар, саңырауқұлақтар, вирустар, микроөсімдіктер, жәндіктер қалдықтары және көшеден әкелінетін және үй ішінде пайда болатын барлық заттар, мысалы, тамақ пісіру кезіндегі булану, үгінділер және жүздеген басқа заттар. Шаңның көп бөлігі PM10 және PM2.5 болып жіктеледі.
2. Ұшқыш қосылыстар.
Адам өз жұмысында, хоббиінде және демалысында әртүрлі аэрозольдар мен күшті иісті заттарды жиі пайдаланады — шаш пен тырнақ бояуын, құрылыс материалдары ретінде бояулар мен лактарды, мұнай-химия өнімдеріне және т.б. Булануды тудыратын барлық заттар біздің өкпемізден өтіп қана қоймайды, сонымен қатар мұрынның, көздің шырышты қабығын тітіркендіреді, сонымен қатар құлаққа түсіп, құлақ балауызының пайда болуының агрессивті факторы болуы мүмкін. Бұл заттардың кейбірі тіпті шырышты қабаттар мен тыныс алу жолдарын күйдіруі мүмкін.
Бұл заттарға сонымен қатар органикалық шайырлардың (сұйықтық пен қатаю) негізі болып табылатын ұшқыш қосылыс фенол кіреді. Фенолды көптеген жерлерде табуға болады — арзан қытай ойыншықтарынан жұмсақ жиһазға дейін. Мысалы, оны бояулар, тұсқағаздар, линолеум, созылған төбелерде қолдану кеңінен таралған … Оның ұзақ ингаляциясының қаупі жүйке жүйесінің қызметін бұзуда. Оның тым күшті әсері (мысалы, жаңа бояудың буларын жұтқанда) химиялық күйік тудыруы мүмкін.
Формальдегид те ұшпа материал болып табылады. Қазіргі әлемде оның құрылыс және басқа материалдардағы үлес салмағы жыл сайын азайып бара жатқанымен, оны пайдаланудан ешкім қауіпсіз емес (бұл құрылыс материалдарының және тіпті балалар ойыншықтарының құнын төмендету үшін жасалады). Оны пластмассадан, көбіктен, ДВП және ДСП-да табуға болады. Бұл екі жыныстың ұрпақты болу жүйесіне, тыныс алу жүйесіне, көру, иіс және тері органдарына теріс әсер ететін күшті канцероген. Ол сондай-ақ CNS (орталық жүйке жүйесі) әсер етеді.
3. Аллергендер және астматикалық қоздырғыштар.
Ең көп таралған аллергендерге сәуірден қазанға дейін ерекше белсенді болатын тозаң жатады — адамның тозаңға аллергиясын тудыруы мүмкін 60-қа жуық өсімдік түрлерінің (ағаштар, гүлдер, шөптер) нақты гүлдену уақыты. Өсімдіктердің тозаңдарынан басқа, аллергияға (шөп безгегі, маусымдық ринит немесе ғылыми тұрғыдан алғанда, поллиноз) саңырауқұлақ споралары, пісіруге арналған құрғақ ашытқылар, сондай-ақ үй ішіндегі және сыртындағы қарапайым шаң және онымен бірге өсімдіктердің қалдықтары себеп болуы мүмкін. шаң кенелері..
Ең аллергенді өсімдіктердің арасында келесі өсімдіктерді атап өтуге болады: албырт, тал, қарағаш, жаңғақ, көктерек, терек, қайың, үйеңкі, емен, қарағай, одуванчик, бидай шөпі, жусан, квиноа, аспергилл.
Тозаңға реакция адамның тұрғылықты жерінде қандай өсімдіктер өсетініне, қандай ылғалдылыққа, жауын-шашынға, желдің көтерілуіне, аймақтың ашықтығына немесе жақындығына байланысты. Сонымен қатар, егер адамның тіршілік ету ортасы өте құрғақ болса, онда аллергендер келесі жылдың соңына дейін сақталады және белсенді болуы мүмкін, ал жел оларды шынымен ұзақ қашықтыққа апара алады.
Тозаң — желден басқа — әдетте жануарлардың жүнінде, киімінде, аяқ киімінде және адамның шашында тасымалданады.
Көптеген адамдар поллинозбен ауырады және ол келесі белгілермен көрінеді:
• жөтел, түшкіру;
• мұрынның бітелуі, мұрынның ағуы;
• қышынған, қызарған немесе суланған көздер;
• Қышу, тамақ ауруы, ауыз, мұрын және құлақ;
• иіс жоғалуы;
• Бас ауруы және құлақ ауруы;
• Шаршау сезімі.
Лас ауадан кім қауіп төндіреді?
1. Балалар
Балалар ауаны ластаушы заттарға және жалпы әртүрлі қолайсыз факторларға көбірек бейім, өйткені олардың иммунитеті әлі де дамып келеді. Өкпелері кішірек, иммунитеті әлсіз, тыныс жолдары тар. Сонымен қатар, кез-келген ересек балалардың метаболизм деңгейіне қызғанышпен қарайды, сондықтан олар ересектерге қарағанда ауаны көп жұтады және шығарады. Ал балалардағы өкпе тіндері ересектерге қарағанда баяу қалпына келетіндіктен және оңай әсер ететіндіктен, таза ауаны күту, ең алдымен, сіздің балаларыңыз бен немерелеріңіздің тікелей қамқорлығы болуы ғажап емес.
2. Аллергиямен ауыратындар
Егер сізде аллергия болмаса, сіз өте бақытты адамсыз. Планетадағы әрбір үшінші адам белгілі бір аллергияға бейім, ал балалардың шамамен 40%-ы 0 мен 18 жас аралығындағы адамдарда оларға бейім болады. Аллергия туа біткен болуы мүмкін немесе олар иммунитет әлсіреген, кедейлер құлаған кезде пайда болуы мүмкін. экология және тамақтану. Лас ауа респираторлық аллергияның негізгі себептерінің бірі болып табылады. Егер сіз негізінен аллергияға бейім болсаңыз, көшеге әрбір шығу немесе лас ауасы бар бөлмеде болу сіз үшін нағыз сынақ болуы мүмкін.
3. Жүрек-тамыр жүйесі аурулары бар адамдар
Адамдардың осы санатындағы аурулардың белгілері ластанған ауаны үнемі ингаляциялау арқылы ауырлатуы мүмкін.
4. Қарт адамдар
Денсаулығы соншалықты күшті болмай, «жаралар» саны жыл сайын жинала бастаған жаста, тіпті көптеген дәрі-дәрмектерді сатып алуға қарамастан, лас ауа бір немесе бірнеше жаңа ауруларды оңай тудыруы мүмкін және аурудың ағымын айтарлықтай нашарлатуы мүмкін. бар. Егде жастағы адамдар көбінесе орган қызметінің нашарлауымен бетпе-бет келеді және олар дем алатын нәрселердің денсаулығының нашарлауының себебі болуы мүмкін екенін түсінбеуі мүмкін.
Ластанған ауа мәселесі қалай шешілуде?
Адамзат жер бетіндегі ауа сапасы мәселесін жаһандық деңгейде шешкісі келмейтін сияқты. Бірақ егер сіз жаһандық факторға нақты әсер ете алмасаңыз, онда сіздің үйіңізде, пәтеріңізде және кеңсеңізде ауаны тазарту сіздің қолыңызда.
Климаттық құрылғыда жоғарыда аталған барлық ластаушы заттардың 99,95%-ын 0,1 микронға дейін ұстайтын боросиликатты шыны талшықтан жасалған HEPA сүзгісі бар. Мұндай сүзгі PM10 және PM2.5 бөлшектеріне ешқандай мүмкіндік қалдырмайды. Екінші белсендірілген көмір сүзгісі ауа ағынын қауіпті аэрозоль мен газ-ауа қоспаларынан тазартады.
Advanced Air Multiplier технологиясы ауаны жылытумен немесе салқындатумен бір уақытта тазартуға мүмкіндік береді, ал бөлмелер мен кеңседегі ашық кеңістіктердегі ауа массаларының жылдам қозғалысы ауаның жылдам тазартылуына кепілдік береді. Жылыту бірнеше минут ішінде, тіпті жоғары желдету дәрежесімен де жүзеге асырылады. Кішкентай балалары бар ата-аналар отбасылары үшін осы толығымен қауіпсіз климаттық жабдықты сатып алуды ерекше бағалайды — Дайсонда ашық жүздер немесе қыздыру элементтері жоқ. Тегіс сызықтары бар лаконикалық корпус оны бірнеше секунд ішінде дымқыл шүберекпен сүртуге мүмкіндік береді.
Интернетте тапсырыс беруге болатын Dyson ауа сапасын автоматты түрде талдап, оны оңтайлы деңгейге дейін тазартады. Ал тазартылған ауаның бүкіл кеңістікте ауаның біркелкі таралуы, ақырында, ыстықтар мен үрлейтіндер арасындағы соғысты аяқтайды. Сонымен қатар, салқындату немесе жылытусыз жұмыс режимі, жай ғана желдеткіш режимінде, тұтынушылардың ең кең шеңберлерінде құрылғының даңқын түсіреді.
Dyson Pure Hot + Cool қосымша артықшылықтары:
• Құрылғының артқы жағынан диффузиялық ауа ағыны;
• Гипотермиясыз тазарту;
• Түнгі режимде төмендетілген шу режимі ұйқыңызды жайлы етеді;
• Реттелетін дисплей жарықтығы;
• Дене 45° пен 350° аралығында айналады және еңкейеді, бөлмені барлық бағытта құшақтай алады;
• Аллергиялық және астматикалық науқастар мақұлдаған;
• Ең жақсы бағасы бар;
• Қашықтан басқару пультін құрылғыға магнитті бекіту оны жоғалтпауға мүмкіндік береді.
Н.ПІЛӘЛ,
Сауран аудандық СЭББ жетекші маманы.