Медициналық скрининг — бұл симптомдары жоқ адамдарда аурудың ерте белгілерін немесе қауіп факторларын анықтауға бағытталған процесс, бұл емдеуді ертерек бастауға және қалпына келтіру мүмкіндігін арттыруға мүмкіндік береді.
Скрининг, негізінен – денсаулықтың ықтимал проблемаларын анықтау үшін әртүрлі медициналық сынақтарды, тексерулерді және сауалнамаларды қамтитын белгілі бір жастағы сау адамдардың профилактикалық медициналық тексеруі.
Біздің елімізде скрининг «Скринингтік зерттеулерге жататын адамдардың нысаналы топтарын, сондай-ақ осы қарап-тексерулерді өткізудің қағидаларын, көлемі мен кезеңділігін бекіту туралы» ҚР Денсаулық сақтау министрінің м.а. 2020 жылғы 30 қазандағы №ҚР ДСМ-174/2020 бұйрығына сәйкес тегін жүргізіледі.
Профилактикалық тексерулер МӘМС есебінен қаржыландырылады, сондықтан скринингтен өту үшін сақтандыру мәртебесі болуы тиіс.
Скрининг қай жаста және қандай ауруларға жүргізіледі:
1. 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64 жастағы ерлер мен әйелдер қан айналымы жүйесі ауруларын (артериялық гипертензия, жүректің ишемиялық ауруы) және қант диабетін ерте анықтау үшін тексеріледі. артериялық гипертензия, жүректің ишемиялық ауруы және қант диабеті бойынша диспансерлік есепте тұрмаған;
2. Глаукоманы ерте анықтау үшін диспансерлік есепте тұрмаған 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64, 66, 68, 70 жастағы ерлер мен әйелдер. глаукома;
3. Емшектің ісік алды және ісік алды ауруларын ерте анықтауға сүт безі қатерлі ісігі диспансерінде есепте тұрмаған 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64, 66, 68, 7 жастағы әйелдер қатысуы керек;
4. Қатерлі ісік аурулары мен жатыр мойны обырын ерте анықтау үшін 30, 34, 38, 42, 46, 50, 54, 58, 62, 66, 70 жасында жатыр мойны қатерлі ісігіне тіркелмеген әйелдер күтілуде;
5. Ішек пен тік ішектің ісік алды және ісік ауруларын ерте анықтау үшін полипозға, ішек пен тік ішектің қатерлі ісігіне тіркелмеген 50, 52, 54, 56, 58, 60, 62, 64, 66, 68, 70 жастағы ерлер мен әйелдер тексеріледі.
6. Созылмалы В және С гепатиттерін ерте анықтау үшін қан аурулары, қатерлі ісік аурулары бар, гемодиализде жүрген, бұрын хирургиялық араласу, қан мен оның компоненттерін құюдан өткен адамдар тексеріледі.
ҚР ДСМ деректері бойынша жақын арада МӘМС сақтандыру мәртебесіне қарамастан әлеуметтік маңызы бар ауруларды диагностикалау тегін болады. Бұл жаңалық медициналық сақтандыруы жоқ адамдарға медициналық көмекке қолжетімділікті кеңейтеді.
Бүгінгі таңда сақтандырылмаған азаматтарға тек туберкулезге және АИТВ-инфекциясына күдік болған кезде қызметтер қолжетімді, бірақ НҚА-ға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін диагностика онкологиялық ауруларға, созылмалы В және С гепатиттеріне және психикалық ауруларға күдік болған кезде қолжетімді болады.
Скрининг-бұл аурудың белгілері әлі болмаған кезде ісікті ерте сатысында анықтау мақсатында жүргізілетін профилактикалық медициналық қарап-тексеруді және қосымша тексеру әдістерін қамтитын іс-шаралар кешені.
Ерте сатысында анықталған ісік толық емделуі мүмкін.
Кейінгі кезеңдерде аурудың белгілері болған кезде және ісіктің таралу мүмкіндігі болған кезде ауруды емдеу күрделене түседі. Сондықтан ісікті ерте сатыларда, оның таралуына дейін анықтау және емдеу қатерлі ісіктерден болатын өлім-жітімді төмендетудің ең тиімді жолы болып табылады.
Көбінесе ісік әрдайым ерте кезеңдерде анықталмайды, өйткені аурудың ерте ағымы симптомсыз болады, науқас өзінің әл-ауқатында өзгерістерді сезбейді және тексеру үшін дәрігерлерге бармайды.
Скринингтен өту қатерлі ісікке күдік бар дегенді білдірмейді.
Қазақстанда нақты аурулар бойынша және белгілі бір жас топтары үшін скринингтік бағдарламалар бар, олар халық үшін тегін.
Скрининг түрлері:
• Сүт безі қатерлі ісігі — 40 жастан 70 жасқа дейінгі әйелдер.
• Жатыр мойны обыры — 30 жастан 70 жасқа дейінгі әйелдер.
• Колоректальды скрининг — 50 жастан 70 жасқа дейінгі ерлер мен әйелдер.
Скринингтен тіркелу орны бойынша емханадан тегін өтуге болады.
Алдын алу, ерте диагноз қою, скрининг және емдеу қатерлі ісікпен сәтті күресудің негізгі компоненттері екенін түсіну керек. Қатерлі ісікті ерте анықтау өмірді құтқарады, емдеу шығындарын азайтады және пациенттердің өмір сүру сапасын сақтауға мүмкіндік береді.
Скрининг дегеніміз не және ол не үшін қажет?
Скрининг – бұл шағымдары жоқ белгілі бір жастағы адамдарды ауруларды ерте сатысында анықтау және алдын алу үшін профилактикалық медициналық тексеру.
Яғни, емханаға бір рет бару арқылы сіз арнайы тексеру әдістерін қолдана отырып, қатерлі ісік немесе басқа аурулардың болуының (скрининг түріне байланысты) алдын аласыз немесе олардың пайда болу ықтималдығын уақытында анықтай аласыз.
Сақтандыру қажет пе?
Профилактикалық қарап-тексеру және скрининг бойынша медициналық көмек ТМККК және МӘМС бойынша көрсетіледі. Яғни учаскелік дәрігердің қабылдауы ТМККК шеңберінде жүргізіледі, сондықтан сақтандырылған тұлға мәртебесі қажет емес. Алайда пациентті консультациялық-диагностикалық қызметтерге (кардиолог, эндокринолог және офтальмологтың консультациясы, талдаулар алу, рентгеннен өту немесе қандай да бір басқа тексерулерден өту) жіберу үшін түлғаның сақтандырылған мәртебесі болу керек, өйткені бұл қызметтер МӘМС жүйесінде көрсетіледі.
2021 жылға Әлеуметтік медициналық сақтандыру қоры скринингтік зерттеулерге 9,6 млрд. теңгеден астам қаражат бөлді (салыстыру үшін: өткен жылы 4,6 млрд. теңге жұмсалды). 2021 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша 4,6 млрд теңгеден астам сомаға скрининг қызметі көрсетілді.
Кімге және қандай скринингтік тексеруден өту қажет?
Ø 30-39 жас аралығындағы әйелдер мінез-құлық қауіп факторларын ерте анықтау мақсатында скринингтен өтеді. Темекі шегу, дұрыс тамақтанбау, дене белсенділігінің төмен болуына немесе алкогольді шамадан тыс тұтынуға байланысты пациентке салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтану жөнінде ұсынымдар беріледі.
Ø 40-тан 70 жасқа дейінгі ерлер мен әйелдер артериялық гипертонияны, жүректің ишемиялық ауруын, қант диабетін және глаукоманы ерте анықтау үшін скринингтен өтеді. Мужчины и женщины в возрасте от 40 до 70 лет проходят скрининг на раннее выявление артериальной гипертонии, ишемической болезни сердца, сахарного диабета и глаукомы. Қан қысымының, холестериннің, қан глюкозасының деңгейі және дене салмағының индексі анықталады.
Ø 30-дан 70 жасқа дейінгі әйелдер жатыр мойны обырын ерте анықтауға тексеруден өтеді, оның ішінде ПАП-тест және тереңдетілген диагностика — (бейне) кольпоскопия, биопсия және гистологиялық зерттеу, бейінді мамандардың консультациясын алады.
Ø 40 – тан 70 жасқа дейінгі әйелдер сүт безі обырын ерте анықтауға-екі проекцияда маммографияға тексеруден өтеді. Қажет болған жағдайда тереңдетілген диагностика — нысаналы маммография, сүт бездерінің УДЗ, трепанобиопсия, пункциялық немесе аспирациялық биопсия, гистология, бейінді мамандардың консультациясы жүргізіледі.
Ø 50-ден 70 жасқа дейінгі ерлер мен әйелдер гемокульт-тесттің көмегімен колоректалдық обырды ерте анықтауға тексеруден өтеді немесе қажет болған жағдайда тереңдетілген диагностика — жаппай бейне колоноскопия, оның ішінде наркоз, эндоскопиялық шертпелі биопсия, гистологиялық зерттеу арқылы мамандардың консультациясын алады.
Скринингтер өткізу «Скринингтік зерттеулерге жататын адамдардың нысаналы топтарын, сондай-ақ осы зерттеулерді жүргізу қағидаларын, көлемі мен кезеңділігін бекіту туралы» ҚР ДСМ м.а. № 174 бұйрығымен регламенттеледі.
Скринингтен қалай өту керек?
Көңіл-күйіңізге, денсаулығыңызға ешқандай шағым болмаса да, скринингтен міндетті түрде өту қажет. Профилактика – сіздің денсаулығыңызды қорғаудың маңызды әдістерінің бірі. Бүкіл әлемдегі медицина қазір дәрігерлердің, мемлекеттің ғана емес, азаматтардың өздерінің де денсаулығы үшін ортақ жауапкершілікті көтеруге шақырады. Сондықтан жасына қарай жасалынатын тексерулерді өткізіп алуға болмайды.
Әдетте, пациент тіркелген емхананың учаскелік медбикесі оны скринингтен өтуге шақырады. Алайда, сіз ол жерге жеке куәлігіңіз қолыңызда болса, өздігіңізден хабарласа аласыз.
Әрбір емханада скринингтік кабинеттер құрылған, онда дәрігер өмір салты мен тамақтану рационы, зиянды әдеттердің, тұқым қуалайтын аурулардың болуы туралы сұрақтар қояды, бойын, салмағын, қан қысымын өлшейді, қандағы қант пен холестерин деңгейін тексереді. Содан кейін қажет болған жағдайда пациент қосымша тексеруге немесе бейінді маманның кеңесіне жіберіледі. Жүргізілетін іс-шаралар тізбесі скринингтік зерттеу түріне байланысты болады.
Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодексте қызметкерлерге скринингтік зерттеулерден өту үшін жыл ішінде 3 жұмыс күніне дейін әлеуметтік демалыс берілетінін білу маңызды. Яғни, жұмыс беруші өз қызметкерін оның лауазымы мен орташа жалақысын сақтай отырып, скринингтен өтуге кедергісіз босатуы керек.
Егер сізде скринингтен өтуге қатысты қосымша сұрақтарыңыз болса, сіз оларды учаскелік дәрігерге немесе өз емханаңыздағы пациенттерді қолдау қызметіне қоя аласыз.